Για έναν πολιτισμό ολικής ανατροπής

Δεν φτάνουν τα γράμματα και οι τέχνες. Ούτε η συνεχής επίκληση της λέξης πολιτισμός σαν να είναι ένα βότανο που γιατρεύει όλες τις κοινωνικές αρρώστιες, καταλαγιάζει τα πάθη και ημερώνει τον άνθρωπο. Όσο κι αν ακούγεται πεζό, για να πιάνουν τόπο οι τέχνες και τα γράμματα, ο άνθρωπος χρειάζεται φαγητό, στέγη, αγάπη, υγεία, δουλειά και αρμονικό κοινωνικό περιβάλλον. Δηλαδή, χρειάζεται τη διασφάλιση των βασικών υλικών και συναισθηματικών του αναγκών που είναι περίπου όμοιες και αναντικατάστατες κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες.

Γι’ αυτό, η προσέγγιση του πολιτισμού σαν κάτι ξεχωριστό από το υλικό, συναισθηματικό και πνευματικό μέρος της ζωής, συνέβαλε στη διαμόρφωση κοινωνιών με ένα θαυμάσιο περίβλημα που κρύβει μέσα του όλη την αγριότητα και βαρβαρότητα την οποία υποτίθεται ότι θα εξαφάνιζε αυτό που αποκαλούμε πολιτισμός.

Είναι πλέον φανερό ότι ανώτερος πολιτισμός δεν μπορεί να υπάρξει μόνο με γράμματα και τέχνες όσο κι αν αυτά στην εξέλιξη των κοινωνιών μπορεί να αποτελούν απαραίτητη ή αναπόφευκτη προϋπόθεσή του. Εάν δεν επιλυθεί το κεντρικό πρόβλημα της ασταμάτητης μεγέθυνσης της κοινωνικής ανισότητας, του διαχωρισμού των ανθρώπων σε πολίτες άλφα και βήτα κατηγορίας, του μέχρι θανάτου ανταγωνισμού μεταξύ μονάδων και συλλογικοτήτων και της ακόρεστης επιδίωξης του ατομικού κέρδους, τα γράμματα και οι τέχνες θα συνεχίσουν, σε τελευταία ανάλυση, να υπηρετούν όχι τον πολιτισμό, σαν την ιδανική μορφή συνύπαρξης που εμείς τον αντιλαμβανόμαστε, αλλά να υπηρετούν ακριβώς αυτά που ο πολιτισμός έρχεται να εξουδετερώσει και να αντικαταστήσει με άλλες αξίες και με ένα άλλο τρόπο ζωής.

Πανέμορφα αρχιτεκτονήματα, αριστουργηματικές ζωγραφιές και θεσπέσιες μουσικές έντυσαν και εξακολουθούν να ντύνουν τις πιο βάρβαρες και καταστροφικές ατομικές και συλλογικές συμπεριφορές στις λεγόμενες πολιτισμένες κοινωνίες. Ποιοι άλλοι είχαν τις σημαντικότερες επιδόσεις στις τέχνες και τα γράμματα από τους Ιταλούς, τους Ισπανούς, τους Άγγλους, τους Γάλλους, τους Ολλανδούς, τους Γερμανούς και τους Αμερικάνους από το Μεσαίωνα μέχρι σήμερα; Κι όμως, αυτοί, οι μεγάλοι θεράποντες των γραμμάτων και των τεχνών, κάτω απ’ αυτό το αξιοθαύμαστο και αξιομίμητο περίβλημα, καλλιέργησαν και εφάρμοσαν τις πιο μεγάλες βαρβαρότητες και αγριότητες. Κατακρεούργησαν εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους με τη δουλεία, την αποικιοκρατία, τις γενοκτονίες και τους πολέμους. Και σ’ αυτό επιδίδονται πάλι, διαθέτοντας ελάχιστους αναλφάβητους, ζώντας σε σπίτια με ανέσεις και πόλεις γεμάτες με ωραία κτήρια, με μεγάλα πανεπιστήμια, πλούσια μουσεία, γκαλερί, όπερες, ακαδημίες, εντυπωσιακά εμπορικά κέντρα, συγκοινωνίες, μέσα επικοινωνίας και τεχνολογικά επιτεύγματα αδιανόητα στην ανθρώπινη ιστορία. Κι όμως, όλη αυτή η αναμφισβήτητη πτυχή της πραγματικότητας δεν απέτρεψε ούτε αποτρέπει τις κοινωνίες να σκέφτονται και να συμπεριφέρονται σαν βάρβαροι με πολλαπλάσια καταστροφική δύναμη και ασύλληπτη αγριότητα.

Κοινωνίες σε σύγχυση

Δυστυχώς, ο χριστιανισμός, που ξεκίνησε σαν ένα τεράστιο ρεύμα ηθικοποίησης του κόσμου, έγινε εργαλείο, όπως κάθε οργανωμένη θρησκεία, στην υπηρεσία της ολιγαρχικής εξουσίας και έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαιώνιση και όχι στην εξάλειψη της βαρβαρότητας. Όπως και η δημοκρατία, ένα σύστημα πολύ προηγμένο για την ομαλή και δημιουργική ανθρώπινη συνύπαρξη και ανάπτυξη, μεταβλήθηκε σε μηχανισμό επιβολής και νομιμοποίησης της εξουσίας των προνομιούχων. Ακόμα και ο σοσιαλισμός, η νεότερη πρόταση υψηλού πολιτισμού, που εδράζεται με ακόμα πιο σαφή και κατηγορηματικό τρόπο στην απάλειψη της κατηγοριοποίησης των πολιτών με βάση τον πλούτο, το χρώμα, τη φυλή, την καταγωγή και κάθε άλλο διαχωριστικό γνώρισμα, απέτυχε μέχρι τώρα, γιατί, μεταξύ άλλων αιτίων, δεν κατάφερε να αποφύγει και να αποτινάξει τα αρνητικά στοιχεία που κράτησε από τα προηγούμενα συστήματα και χρησιμοποίησε στις εφαρμογές του.

Στις σημερινές συνθήκες, οι κοινωνίες βρίσκονται σε μεγάλη σύγχυση και σε βαθιά απογοήτευση. Κι ένας λόγος, ίσως ο σημαντικότερος, είναι ότι συνειδητοποιούν ή διαισθάνονται αυτή τη διάσταση που γίνεται όλο και πιο χαοτική ανάμεσα στον πολυθρύλητο πολιτισμό με τις υψηλές ηθικές, πολιτικές και αισθητικές αξίες του, και στην πραγματικότητα που βιώνει ο πολίτης σαν άτομο και σαν μέλος μιας κοινότητας.

Στη μεταπολεμική περίοδο, για λόγους που δεν είναι του παρόντος να αναλύσουμε, δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι ο πολιτισμός και η πραγματική ζωή του καθενός είναι, έτειναν να είναι και μπορούν να είναι αδιαχώριστα. Να μην αποτελεί ο ανώτερος πολιτισμός προνόμιο των ολίγων, όπως π.χ. στο Μεσαίωνα, ούτε να αποτελεί απλώς το λαμπερό περιτύλιγμα σε μια πραγματικότητα σκληρή, φτηνή έως και χυδαία. Για πρώτη φορά, σε μια τόσο μεγάλη κλίμακα, από το Μπέλφαστ ως το Βλαδιβοστόκ και τη Σαγκάη, για μερικές δεκαετίες, υποχώρησαν οι κοινωνικές ανισότητες, διασφαλίστηκε η ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ των ισχυρών δυνάμεων, αναπτύχθηκαν και διαδόθηκαν πλατιά τα γράμματα και οι τέχνες και παράχθηκε πλούτος σε πρωτοφανείς ποσότητες. Ο πολίτης στο Λονδίνο, το Παρίσι, το Βερολίνο, τη Στοκχόλμη, το Βελιγράδι, τη Μόσχα και το Πεκίνο, απέκτησε την αίσθηση ότι δεν είναι παρίας, ότι συμμετέχει στα κοινά, ότι καρπούται το προϊόν της εργασίας του, ότι έχει ελευθερία επιλογής, ότι προστατεύεται από τους νόμους και η αξιοπρέπειά του είναι αδιαμφισβήτητο δικαίωμα. Όλα αυτά όχι τέλεια και ιδανικά, αλλά σε βαθμό πρωτόγνωρο σε σχέση με κάθε άλλη προγενέστερη ιστορική εμπειρία και, βεβαίως, με πολλές διαβαθμίσεις και ιδιαιτερότητες από χώρα σε χώρα.

Όσο διαρκούσε αυτή η φάση, τα πανεπιστήμια, τα νοσοκομεία, τα μουσεία, οι όπερες και τα κοινοβούλια ή τα σοβιέτ, φαίνονταν ότι ανήκουν σε όλους, ότι δεν αποτελούσαν μια παραχώρηση των λίγων στους πολλούς ούτε ήταν το ωραίο περίβλημα μιας κατά άλλα ζωής γεμάτης στερήσεις, ταπεινώσεις, πολέμους και καταστροφές.

Μετά τη διάλυση του ανατολικού μπλοκ και την επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού απ’ άκρη σ’ άκρη, με όλο και μικρότερες εστίες αντίστασης, το χάσμα πολιτισμός-πραγματικότητα άνοιξε πάλι και συνεχώς διευρύνεται. Χρεοκοπίες, πόλεμοι, αυταρχισμός, ολιγαρχία και ανταγωνισμός μέχρι θανάτου καθιστούν και πάλι τον πολιτισμό ένα περίβλημα της πραγματικότητας και όχι το άνθος και τον καρπό της. Ο πολιτισμός επιστρέφει σαν εικονική πραγματικότητα. Μια ωραία εικόνα από το παρελθόν και μια μαζικά παραγόμενη κουλτούρα, τυποποιημένη, ρηχή και κακής ποιότητας. Με τις όπερες ανοιχτές, τις βιβλιοθήκες εκσυγχρονισμένες, τα πανεπιστήμια περιζήτητα και τα κοινοβούλια υπεραπασχολημένα, αλλά την ανισότητα, την κρατική βία και τους πολεμικούς τυχοδιωκτισμούς σε νέα μεγάλη έξαρση. Περισσότεροι φτωχοί, λιγότερα δικαιώματα, περισσότεροι φυλακισμένοι, λιγότερα σχολεία, περισσότερα όπλα, λιγότερα φάρμακα.

Με αυτές τις συνθήκες, ξαναμπαίνει επιτακτικά το ζήτημα που έπαψε να συζητείται από την εποχή της αντιπαράθεσης «τέχνη για την τέχνη ή στρατευμένη τέχνη»; Αλλά το ζήτημα, σήμερα, δεν πρέπει να μπει με τον ίδιο τρόπο, αλλά ούτε να αγνοήσει κανείς την μεταπολεμική εμπειρία και το σημερινό ξεπεσμό. Γιατί και η στρατευμένη τέχνη έγινε καλούπι που υπονόμευσε τη στράτευση και η τέχνη για την τέχνη έγινε πλούσιο ντεκόρ στα σαλόνια της ολιγαρχίας ή φτηνό καταναλωτικό προϊόν που ναρκώνει τις μάζες.

Ολικός πολιτισμός

Ο πολιτισμός δεν μπορεί να είναι ένας μηχανισμός αναπαραγωγής της κυρίαρχης κουλτούρας ούτε μια επιχορηγούμενη παραγωγή προϊόντων ψυχαγωγίας ούτε η επιλεκτική τους ανάδειξη. Ούτε μπορεί να προσεγγιστεί μονοδιάστατα, ξεκομμένος από τον όλο βίο, από την όλη σύσταση της κοινωνίας, από τους προσανατολισμούς μιας καθολικής ανάταξης. Πολιτισμός, σήμερα, πρέπει να είναι η ατομική και συλλογική προσπάθεια ανασκευής έως και ανατροπής του υπαρκτού κοινωνικού μοντέλου και των αντιλήψεων που το συνοδεύουν και όχι μόνο των γραμμάτων και των τεχνών. Κι αυτό μπορεί να επιδιωχθεί με τη διεύρυνση και τη διευκόλυνση της συμμετοχής στα κοινά πάσης φύσεως, με την ανάπτυξη άπειρων συλλογικοτήτων, με την ενίσχυση του ταλέντου και της δεξιότητας του κάθε πολίτη, με το συσχετισμό του πολιτισμού με την κοινωνικότητα, τη δημοκρατία, την εντιμότητα, τον πατριωτισμό, την αλληλεγγύη, την προστασία της φύσης και του περιβάλλοντος, με τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας των θεσμών και των υπηρεσιών, την απαξίωση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, με την επανεδραίωση του κράτους πρόνοιας, με την καταπολέμηση της ανισότητας και του αυταρχισμού, με την ασφάλεια και την ειρηνική συνύπαρξη, με μια συνειδητοποίηση υψηλότερου επιπέδου.

Γι’ αυτό ο πολιτισμός δεν μπορεί να είναι εγκλωβισμένος σε ένα υπουργείο, σαν τις συγκοινωνίες ή τη βιομηχανία, εκτός κι αν είναι ένα υπουργείο που θα διακλαδώνεται σε όλα τα υπουργεία, σε όλη τη δομή του κράτους και της κοινωνίας. Που θα συμβάλλει ώστε όλα να γίνονται αλλιώς, με άλλες μεθόδους και άλλες νοοτροπίες.

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, ο διανοούμενος, ο καλλιτέχνης και ο δημιουργικός σε οποιονδήποτε τομέα πολίτης, θα βρει το δρόμο του, θα επιλέξει τη θεματολογία του, θα αναζητήσει τη συμπόρευση. Καμία κοινωνία δεν μπορεί να γίνει καλύτερη, πολιτισμένη, όσα θέατρα κι αν χτίσεις, όσες μουσικές κι αν ηχογραφήσεις, όσα μουσεία κι αν ανοίξεις, εάν όλες αυτές οι δραστηριότητες δεν έχουν την αντιστοιχία τους σε όλες τις σφαίρες της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ζωής. Εάν ο υπάλληλος σε ένα υπουργείο ή μια εταιρία δεν είναι φιλικός στον πολίτη που χρειάζεται τις υπηρεσίες του, όσα βιβλία κι αν διαβάσει θα παραμείνει ξύλο απελέκητο. Αυτό δεν σημαίνει ότι το βιβλίο, το θέατρο και η μουσική δεν συμβάλλουν στον εκπολιτισμό του πολίτη. Αλλοίμονο. Αλλά δεν αρκούν. Η εμπειρία του ρόλου των διαβασμένων θεραπαινίδων του συστήματος το επιβεβαιώνει δυσάρεστα.

Ξέρουμε, επίσης, ουκ ολίγους προοδευτικούς, που μπορεί να πηγαίνουν στο ποιοτικό θέατρο ή να ακούνε καλή μουσική, να μιλάνε για αλλαγές και σοσιαλισμούς, αλλά στην καθημερινή ζωή τους ούτε τη δημοκρατία να εφαρμόζουν ούτε ανιδιοτελείς να είναι.

Αντιμοντέλο πολιτισμού

Ο πολιτισμός της νέας εποχής, που δεν ξέρουμε εάν έχει αρχίσει να ανατέλλει και δεν ξέρουμε πότε θα σκάσουν οι πρώτες αχτίδες του ήλιου της, αλλά εν πάση περιπτώσει πρέπει να δουλεύουμε γι’ αυτή και να προετοιμαζόμαστε, δεν μπορεί παρά να είναι ένας ορατός και αόρατος ιστός ή μία αύρα που θα διαπερνάει την κοινωνία οριζοντίως και καθέτως. Που θα συμμετέχουν όλοι και θα τους αφορά όλους. Που δεν θα είναι υπόθεση μόνο των ειδικών, των επαγγελματιών του είδους, καθηγητών, ζωγράφων, γλυπτών, ηθοποιών ή χορευτών. Που θα είναι όλοι οι πολίτες δημιουργοί και χρήστες, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του καθενός, ταυτόχρονα και όχι διαχωρισμένοι σε παραγωγούς και καταναλωτές.

Σε ανατολή και δύση, τα μοντέλα που εφαρμόστηκαν δεν δημιούργησαν το νέο τύπο ανθρώπου που η δημοκρατία, η συμμετοχή, η ειρήνη, η ισότητα και η αλληλεγγύη θα είναι κτήμα και ταυτότητά του. Τον τύπο του ανθρώπου που θα διαμορφώνει, θα υπερασπίζεται, θα διασφαλίζει και θα αναπτύσσει παραπέρα τα αγαθά εκείνα που συνθέτουν τον πολιτισμό της νέας εποχής. Υπήρξαν θετικά αποτελέσματα, υπήρξε πρόοδος, αλλά και άτακτη υποχώρηση, βαριά υποτροπή, που σημαίνει ότι χωρίς ουσιαστικές και ριζικές αλλαγές στο κοινωνικό σύστημα, στο σύνολο των στοιχείων που το συναποτελούν, κάθε πρόοδος είναι εύθραυστη και προσωρινή και κάθε πολιτισμός επιφανειακός και σαθρός.

Η Αριστερά που για άλλη μια φορά επωμίζεται το δύσκολο έργο της αλλαγής και της ανατροπής δεν έχει να αντιπαλέψει μόνο την ολιγαρχία και το σύστημά της, έχει να αντιπαλέψει και την πολιτισμική διάσταση αυτού του μοντέλου που έχει διαποτίσει τις κοινωνίες και τις έχει καταστήσει παθητικούς αποδέκτες και υποχείριά του.

Για να γίνει αυτό, η αντεπίθεσή μας πρέπει να είναι ολομέτωπη, πολύμορφη και πολυεπίπεδη. Να ξεκινάει από το μέσα μας και να εξωτερικεύεται πολυδιάστατα. Να αποφεύγουμε τη μίμηση των προτύπων του συστήματος και να χτίζουμε πετραδάκι-πετραδάκι και να προβάλλουμε συστηματικά και επίμονα το αντιμοντέλο μας. Εάν χτίζουμε με δημοκρατικό τρόπο, επιδιώκουμε τη μέγιστη συμμετοχή, επιμένουμε στις αξίες που έχουν σφυρηλατηθεί με αγώνες και θυσίες και ενεργούμε με διαφάνεια και αξιοκρατία, σιγά-σιγά, θα αρχίσει και το όραμα (άνευ του οποίου δύσκολα εξεγείρονται οι συνειδήσεις) που λείπει από κοινωνίες απογοητευμένες και κινήματα διαψευσμένα, να μορφοποιείται και να αναδύεται σαν άστρο λαμπερό στο δρόμο όχι μόνο για την ανατροπή, αλλά και για την οικοδόμηση του μελλοντικού κόσμου, του πολιτισμού με όλη τη σημασία της λέξης.

 

Στέλιος Ελληνιάδης

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ :
Περίπτερο Ιδεών – ΔΡΟΜΟΣ της Αριστεράς,
Φ. 243 - 27/12/2014

 

Ποπ-Ροκ μουσική: Από την αμφισβήτηση στο χρηματιστήριο!

Στη δεκαετία 1960-’70, το εκρηκτικό μπάσιμο της πολιτικής στο τραγούδι και τη μουσική ξάφνιασε τη μουσική βιομηχανία όσο ξάφνιασε και τη show-business στο σύνολό της, αλλά και το πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό κατεστημένο της Αμερικής γενικότερα. Ένα μπάσιμο σε όλα τα είδη και ιδίως τα πιο δημοφιλή. Από τους τζαζίστες ΑΑΑ κατηγορίας, σαν τον Archie Shepp και τον Charles Mingus, που απευθύνονταν σε ένα περιορισμένο ακροατήριο, αλλά ασκούσαν ευρύτερη επιρροή, ως τους τραγουδιστές της soul music με πολλά σουξέ, σαν τον Marvin Gaye και τον James Brown. Από τον Bob Dylan και την Joan Baez ως τον John Lennon και από τους Rolling Stones ως τους Country Joe and the Fish και τους MC5. Ακόμα και διάσημοι καλλιτέχνες της country music, σαν τον Willie Nelson, τόλμησαν να έρθουν σε αντιπαράθεση με το εκ φύσεως συντηρητικό τους ακροατήριο, στέλνοντας μαζί με τους συνάδερφους από άλλα είδη μουσικής τα ίδια μηνύματα. Από το πιο ξεκάθαρο πολιτικό μήνυμα ως την πιο εναλλακτική σύλληψη, καλλιτεχνική και πνευματική, που αμφισβητούσε και απαξίωνε τις κατεστημένες αντιλήψεις, πρακτικές και θεσμούς που συναπάρτιζαν το κυρίαρχο πολιτισμικό μοντέλο. Δηλαδή, από τους αυτοσχεδιασμούς του John Coltrane, τις ειρωνικές παρλάτες του Arlo Guthrie και τις δημιουργικές εμβαπτίσεις στις ρίζες του blues από τον Paul Butterfield και την Janis Joplin ως τις ανατρεπτικές φόρμες του Frank Zappa και τις αισθητικές ακρότητες του Captain Beefheart.

Με εξαίρεση τη μουσική βιομηχανία που επέδειξε αρχικά μεγάλη ελαστικότητα, οι άλλοι τομείς της show-business δεν υπέκυψαν στον αιφνιδιασμό και την πρόκληση, συνεχίζοντας πάνω στην ίδια γραμμή, προβάλλοντας τους αστέρες που είχαν το εύσημο του καθωσπρέπει και αποκλείοντας τους αμφισβητίες. Το Χόλυγουντ έκανε ελάχιστες υποχωρήσεις στα νέα ρεύματα, οι τηλεοράσεις δεν φιλοξένησαν τους καλλιτέχνες της διαμαρτυρίας και της εξέγερσης και οι μεγάλες εταιρίες δεν αποπειράθηκαν καν να γίνουν χορηγοί τους.

Από τότε πέρασαν αρκετές δεκαετίες. Το πνεύμα της αντίστασης αποδυναμώθηκε και απομαζικοποιήθηκε, ήρθε ο Ρίγκαν, ο καταναλωτισμός και η θρησκοληψία ανέκτησαν το χαμένο έδαφος και, με την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ, η αλαζονεία και η περιφρόνηση για τον υπόλοιπο κόσμο κυριάρχησαν στο πολιτικό και πολιτισμικό πεδίο. Η πολεμική βιομηχανία καθόρισε τις σχέσεις της Αμερικής με τον κόσμο, οι εταιρίες πετρελαίου ισχυροποίησαν τη θέση τους στην κορυφή των ολιγοπωλίων και οι κολοσσοί της επικοινωνίας και ενημέρωσης έγιναν οι απόλυτοι μαζικοί παραγωγοί, ρυθμιστές, εκτιμητές και ελεγκτές της κυκλοφορίας των ιδεών, των γραμμάτων, της τέχνης, της ιστορίας, της ψυχαγωγίας και, βεβαίως, της πολιτικής. Η show-business ποτέ άλλοτε δεν ήταν τόσο διαπλεκόμενη και εξαρτημένη από το πολιτικο-στρατιωτικο-βιομηχανο-χρηματιστικό μπλοκ.

Αυτή η σύγκριση του τότε με το τώρα, που δεν έπαψε ποτέ να γίνεται, αναζωπυρώθηκε παρακολουθώντας τα τελευταία νέα σε σχέση με δύο ονόματα της μουσικής που βρίσκονται στην κορυφή της δημοσιότητας και του χρηματιστηρίου της βιομηχανίας θεάματος-ακροάματος: τους U2 και την Taylor Swift.

 

U2: Βιομηχανία δόξας και χρήματος

Η τελετή ήταν εντυπωσιακή και ασυνήθιστη. Οι U2, ήτοι οι Bono, Edge, Adam Clayton και Larry Mullen Jr., ανέβηκαν στη σκηνή και έπαιξαν ένα μοναδικό κομμάτι. Όχι σε στάδιο, μπροστά σε 100 χιλιάδες θαυμαστές, αλλά σε μια κλειστή αίθουσα στην Καλιφόρνια, για 2.300 άτομα, που ήταν κυρίως επιχειρηματίες, επενδυτές και δημοσιογράφοι. Σαν άνοιγμα στην ομιλία του Tim Cook, διευθυντή της Apple, της εταιρίας που ήταν ο οικοδεσπότης της εκδήλωσης για την παρουσίαση του iPhone 6 και του καινούργιου «έξυπνου ρολογιού» που λανσαρίστηκε παγκοσμίως με όχημα τους U2. Μόλις τελείωσε το κομμάτι «The Miracle (of Joey Ramone)», 500 εκατομμύρια συνδρομητές του iTunes έβλεπαν έκπληκτοι να φορτώνεται στη «βιβλιοθήκη» τους ολόκληρο το καινούργιο άλμπουμ του συγκροτήματος «Songs of Innocense» δωρεάν! Οι πολλοί το χάρηκαν, ενώ για τους λίγους που διαμαρτυρήθηκαν για την υποχρεωτική αποδοχή μιας δωρεάς που δεν την επιζήτησαν, η Apple πρόθυμα τους παρείχε το εργαλείο για να διαγράψουν το άλμπουμ. Κανένας δεν ξέρει πόσα λεφτά πήραν οι U2 για τη συμμετοχή τους, αλλά κυκλοφορούν φήμες ότι η Apple ξόδεψε 100 εκατομμύρια δολάρια γι’ αυτή την καμπάνια.

Ο Bono, που είναι και ο δημοσιοσχεσίτης του γκρουπ, είναι συνιδρυτής της ONE και της RED, που ασχολούνται με την καταπολέμηση της παγκόσμιας φτώχειας και του AIDS. Οι φωτογραφίες του με τον πρόεδρο των ΗΠΑ George W. Bush και τον υπερσυντηρητικό γερουσιαστή Jesse Helms για την προώθηση των σκοπών του, είναι πολυδημοσιευμένες. Και οι τρεις από τους τέσσερις του συγκροτήματος είναι μέλη μια χριστιανικής σέχτας που αποκαλείται Shalom (από την εβραϊκή λέξη που σημαίνει ειρήνη). Αυτά καθόλου δεν τους εμποδίζουν να ταυτίζονται με ένα βιομηχανικό κολοσσό που, μεταξύ άλλων, κατασκευάζει προγράμματα για τα οπλικά συστήματα που χρησιμοποιούνται στο Ιράκ, το Αφγανιστάν και όπου αλλού βομβαρδίζει και δολοφονεί το αμερικάνικο Πεντάγωνο. Να σημειωθεί ότι η Apple τραβιέται στα αμερικάνικα δικαστήρια με την κατηγορία του αθέμιτου ανταγωνισμού επειδή επιβάλλει μονοπωλιακό καθεστώς στη διάθεση των τραγουδιών μέσω του iPod επιβαρύνοντας υπέρμετρα των καταναλωτή και αποκλείοντας άλλες εταιρίες-παρόχους.

Τα έσοδα των ζάμπλουτων U2 δεν προέρχονται κυρίως από τις πωλήσεις των CD και το κατέβασμα τραγουδιών, αλλά από τις μέγα-τουρνέ και από τα «συναφή» προϊόντα με το όνομά τους, διαφημίσεις, βίντεο παιχνίδια, ταινίες, χορηγίες κ.λπ. Οι εισπράξεις της τελευταίας περιοδείας τους ανά τον κόσμο, «μιας μικρής πόλης σε περιοδεία» όπως αρέσκεται να λέει ο Μπόνο, με 110 συναυλίες, ξεπέρασαν τα 772 εκατομμύρια δολάρια, με 7 εκατομμύρια εισιτήρια, ρεκόρ όλων των εποχών. Και ήδη προετοιμάζουν την επόμενη περιοδεία τους για το 2015. Για να πετύχουν το μάξιμουμ της επιτυχίας και του κέρδους έχουν τον ίδιο μάνατζερ με τη Μαντόνα (Guy Oseary).

Από το 2007 μέχρι το 2010, οι πωλήσεις των CD πέφτουν 18,2-19,7% ετησίως. Και το κατέβασμα τραγουδιών είναι σε φάση πτώσης, μείον 12,5% στο πρώτο τέταρτο το 2014, επειδή πολλοί ακροατές τα ακούν δωρεάν από το Youtube. Το 2013, σύμφωνα με τα στοιχεία της αμερικάνικης δισκογραφικής βιομηχανίας (RIAA), τα έσοδα από πωλήσεις δίσκων ήταν μόλις 7 δισ. από τα 12 δισ. δολάρια το 1989. Αλλά οι U2 ενδιαφέρονται να κρατήσουν τις πωλήσεις σε υψηλά επίπεδα, αφού το όνομά τους εξασφαλίζει μεγάλα ποσά και από την ηχογραφημένη μουσική, ακόμα και σήμερα που οι καλλιτέχνες εν γένει παίρνουν ψίχουλα από την ψηφιακή εκμετάλλευση των έργων τους. Γι’ αυτό, ανακοίνωσαν ότι από κοινού με την Apple θα λανσάρουν πολύ σύντομα ένα νέο φορμάτ για τη μουσική, σε αντικατάσταση του CD, που δεν θα μπορεί να αντιγραφεί, γιατί, εννοείται, αυτό που τους ενδιαφέρει δεν είναι μόνο να ακούγεται η μουσική τους, πράγμα που γίνεται κατά κόρον τα τελευταία 38 χρόνια που υπάρχουν, αλλά και να πληρώνονται γι’ αυτό μέχρι την τελευταία νότα κι από τον τελευταίο άφραγκο επί γης θαυμαστή τους.

 

Taylor Swift: Το κορίτσι ολιγοπώλιο

Εάν οι U2 είναι πρώτοι στη λίστα των πιο εμπορικών συναυλιών, η Taylor Swift είναι πρώτη στη λίστα των πιο εμπορικών τραγουδιών. Όχι ιδιαίτερα γνωστή στην Ελλάδα, επειδή έχτισε την καριέρα της στην κατηγορία της αμερικάνικης country μουσικής, είναι ήδη, στα 25 της, το μεγαλύτερο όνομα στην Αμερική, στην καρδιά της παγκόσμιας βιομηχανίας του θεάματος-ακροάματος, πάνω κι από τη Beyonce, τη Rihanna και τη Lady Gaga, αλλά και τον Justin Bieber και τον Usher. Το τελευταίο της άλμπουμ, με τίτλο «1989», το έτος γέννησής της, πούλησε 1.287.000 αντίτυπα μέσα στην πρώτη βδομάδα κυκλοφορίας του, τα περισσότερα από κάθε άλλο CD από το 2002 που είχε βγει το The Eminem Show του Eminem. Είναι η μοναδική, από το 1991, που έχει τρία άλμπουμ με πωλήσεις πάνω από ένα εκατομμύριο αντίτυπα μέσα σε μια βδομάδα και η κορυφαία σε πωλήσεις συνολικά από το 2008 μέχρι σήμερα. Την ακολουθούν 46 εκατομμύρια άτομα στο Twitter, πολύ πάνω από τους ανταγωνιστές της, αλλά και από τον πρόεδρο Ομπάμα.

Αυτό το «κοριτσάκι», που πρωτοπροσπάθησε να μπει στη δισκογραφία από τα 11 της και το κατάφερε στα 13, είναι ένας χρηματιστικός οργανισμός από μόνη της. Έχει μεγάλους χορηγούς, την Diet Coke με τα αναψυκτικά, την Keds που κατασκευάζει παπούτσια και την Elizabeth Arden που μέχρι στιγμής εμπορεύεται τέσσερις κολόνιες με το όνομα τραγουδιών της Swift , ενώ πουλάει με σύμβαση αποκλειστικότητας ειδικές εκδόσεις των CD της μέσω της μεγάλης αλυσίδας καταστημάτων λιανικής πώλησης Target, τα οποία διαφημίζει παρουσιάζοντας για πρώτη φορά καινούργια τραγούδια της, όπως το «Style», μέσω των διαφημιστικών μηνυμάτων της πολυεθνικής εταιρίας. Κόρη ενός πατέρα οικονομικού συμβούλου του τραπεζικού κολοσσού Merrill Lynch και μιας μητέρας στελέχους εταιρίας αμοιβαίων κεφαλαίων, ξεπέρασε τους γονείς της στις επενδύσεις και το μάρκετινγκ, όπως δείχνει ο τζίρος των 150 εκατομμυρίων δολαρίων από την πρόσφατη περιοδεία της, το σπίτι των 20 εκατ. δολαρίων που αγόρασε στη Νέα Υόρκη, αλλά και η μεταπήδησή της στη Beats Music και τη Rhapsody από την εταιρία streaming Spotify επειδή, η τελευταία, δεν χρέωνε αρκετά τη χρήση των τραγουδιών της.

Αυτό το κορίτσι, με τα πολλά ταλέντα, τραγουδοποιός, τραγουδίστρια και περφόρμερ, αποτελεί το πιο εξελιγμένο μοντέλο του καλλιτέχνη-επιχειρηματία, που ξέρει να κερδίζει πολλά χρήματα διασκεδάζοντας και διαπαιδαγωγώντας τους ακροατές και τους οπαδούς της σε απόλυτη σύμπνοια και συνεργασία με τα ολιγοπώλια της showbusiness, της μαζικής κατανάλωσης και του lifestyle. Γι’ αυτό κάθε σύγκριση της Taylor Swift με την Joni Mitchell, που δεν ήθελε τα τραγούδια της να γίνονται βαποράκια της εμπορευματοποιημένης ζωής και δεν έπαυε να καταγγέλλει την κατασκευή ειδώλων από το σύστημα, αποτελεί σκόπιμη προσπάθεια εξωραϊσμού του νέου τύπου καλλιτέχνη, ο οποίος, δυστυχώς, εκφράζει ένα πελώριο ακροατήριο που θεωρεί την ταύτιση του καλλιτέχνη και του καλλιτεχνικού του έργου με προϊόντα και υπηρεσίες, από τηλέφωνα και ρολόγια μέχρι αρώματα και κιλότες, θεμιτή και φυσική. «Ανακαλύπτουν τη μουσική που τους λέει πώς θα ζήσουν τη ζωή τους και πώς θα αισθάνονται και πώς είναι αποδεκτό να αισθάνονται», υποστηρίζει η Taylor, εκπροσωπώντας ένα φεμινισμό που είναι συγχρονισμένος με το εμπόριο, τη δόξα και τον πλούτο.

 

(Τα περισσότερα στοιχεία στο παραπάνω άρθρο προέρχονται από πρόσφατα αφιερώματα του περιοδικού Time στους U2 και την Taylor Swift)

Στέλιος Ελληνιάδης

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ :
Περίπτερο Ιδεών – ΔΡΟΜΟΣ της Αριστεράς,
Φ. 242 - 20/12/2014

Μαύρη θάλασσα, ελληνικός χρυσός

Ενας περίπατος στον ελληνισμό του Εύξεινου Πόντου με αφορμή την έκθεση ελληνικών κοσμημάτων που γίνεται στο Αμστερνταμ

 

Ελληνικά κοσμήματα εκτίθενται στο Αμστερνταμ, με φόντο έναν παλιό χάρτη του Πόντου.

Τις μέρες που η Ελλάδα πανηγύριζε τα χρυσά (ποντιακά) της μετάλλια στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας, η ομορφιά του αρχαίου ελληνικού χρυσού ξεχείλιζε στο Αμστερνταμ, μέσα από την έκθεση των ελληνικών κοσμημάτων του Εύξεινου Πόντου.

 

Θαυμάζοντας τις εικόνες από το βιβλίο με τα εντυπωσιακά εκθέματα, το μυαλό μου πέταξε πάνω από τη Μαύρη Θάλασσα… Παντικάπαιον, Χερσόνησος, Σεβαστούπολη, Ευπατορία, Συμφερούπολη, Θεοδοσία, Οδησσός… Ετσι, αποφάσισα να πάω στην Ολλανδία για να δω αυτά τα αριστοτεχνήματα, που έλειπαν από τα μέρη που είχα επισκεφθεί για τα ντοκιμαντέρ που κάνω. Αεροδρόμιο-μουσείο, μουσείο-αεροδρόμιο.

Η έκθεση στο Neerlandia έχει τον τίτλο «Ελληνικός Χρυσός»! Ολα τα ελληνικά εκθέματα προέρχονται από το Ερμιτάζ, το περίφημο μουσείο της Πετρούπολης. Τα είχαν συλλέξει οι ρώσοι αρχαιολόγοι από τους ασύλητους τάφους Ελλήνων και Σκυθών στην Κριμαία και κυρίως από τις νεκροπόλεις στην περιοχή του σημερινού Κερτς.

Γύριζα επί τέσσερις ώρες γύρω από τα κοσμήματα, θαμπωμένος. Ενα περιδέραιο, σύμβολο δύναμης, στο λαιμό ενός Σκύθη ηγεμόνα, με δύο ιππείς στα άκρα. Ενα ζευγάρι σκουλαρίκια από το Νυμφαίον με την Αρτεμη καβάλα σε ένα ελάφι. Δύο ολόχρυσα δαχτυλίδια με την Πηνελόπη και έναν τοξότη Πέρση με την υπογραφή του χρυσοχόου Αθηνάδη. Ενα διάδημα με χρυσά φύλλα ελιάς τόσο λεπτεπίλεπτα, που ταλαντεύονταν με τον παραμικρό βηματισμό μέσα στην αίθουσα. Ολα με εξαιρετικής ποιότητας χρυσάφι. Αξεπέραστα δείγματα μικροτεχνικής. Αισθητική θεϊκιά. Ο Ηρακλής, η Νικηφόρος Αθηνά, η Περσεφόνη, οι Σειρήνες, ο Μέγας Αλέξανδρος και θέματα από τη ζωή των Σκυθών με την αισθητική και την τεχνοτροπία των ελλήνων χρυσοχόων.

Κοσμήματα από την Αθήνα, τη Ρόδο και την Πέργαμο, που ανταλλάσονταν με αγαθά της γης και της θάλασσας. Αλλά και δημιουργήματα των ντόπιων Μιλησίων, που ίδρυσαν πάνω από 70 αποικίες και σταθμούς ανεφοδιασμού μέσα σε διακόσια χρόνια!

 

Βοσπορικοί Αγώνες

Οι Μιλήσιοι ίδρυσαν και το Παντικάπαιον (Κερτς) κάπου εξακόσια-τόσα χρόνια π.Χ., στη δυτική πλευρά των στενών του Κιμμερικού Βοσπόρου, στο σημείο όπου ο Εύξεινος Πόντος συναντάει την Αζοφική Θάλασσα, που οι Ελληνες ονόμαζαν Μαιώτιδα Λίμνη. Πρωτεύουσα του βασιλείου του Βοσπόρου και κέντρο επαφής με τους αυτόχθονες λαούς, που καλοδέχτηκαν την ελληνική παρουσία, συνεργάστηκαν με τους αποίκους επί εκατοντάδες χρόνια και υιοθέτησαν πάμπολλα στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού. Χαρακτηριστικό δείγμα αυτής της κοινωνίας Ελλήνων και «βαρβάρων» είναι τα εξαίρετα ελληνικά κοσμήματα που έπαιρναν στην τελευταία κατοικία τους οι ευγενείς, Ελληνες και Σκύθες.

Τα παλαιότερα στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού που πρωτοεμφανίστηκε στη νότια Ουκρανία πριν από 2.700 χρόνια, όπου σήμερα μια χούφτα Ελληνες προσπαθούν να διασφαλίσουν την ιστορική, πολιτισμική και βιολογική συνέχεια του ελληνισμού στη Μαύρη Θάλασσα.

Πρωτοπήγα στο Κερτς για να παρακολουθήσω τους Βοσπορικούς Αγώνες, που γίνονται κάθε χρόνο, με πολλές γιορτές και κυρίως ένα διεθνές φεστιβάλ θεάτρου με θέματα από την αρχαία Ελλάδα και την ελληνική παρουσία στην Ουκρανία. Η πόλη είναι στο ανατολικό άκρο της Ταυρικής Χερσονήσου, σήμερα Αυτόνομη Δημοκρατία της Κριμαίας, χτισμένο στη θέση που καταμαρτυρεί στα ελληνικά η επιγραφή στη στήλη με το οικόσημο: ΠΑΝΤΙΚΑΠΑΙΟΝ ΒΟΣΠΟΡΟΥ.

Ολη η πόλη στολισμένη με ελληνικές θεατρικές μάσκες και σύμβολα.

Στην τελετή έναρξης, με σκηνικό τη μεγάλη πέτρινη σκάλα με τα τριακόσια και μισό σκαλοπάτια, που σκαρφαλώνει στην κορυφή του λόφου του Μιθριδάτη, αγόρια και κορίτσια, με απαγγελίες από τον Ομηρο στα αρχαία ελληνικά, με καλοσχεδιασμένες αρχαιοπρεπείς ενδυμασίες και ελληνική μουσική (Θεοδωράκη, Ξαρχάκου, Ζαμπέτα και Παπαθανασίου), έδωσαν το στίγμα της ιστορίας του Κερτς.

Στο ελληνορωμαϊκού ρυθμού θέατρο, οι Ουκρανοί δραματοποιούν την Αργοναυτική Εκστρατεία, οι Σέρβοι παίζουν αντιπολεμική τραγωδία με σύγχρονες στολές εκστρατείας, οι Ρωμιοί από το Σαρτανά αναπαριστούν τον ξεριζωμό τους από την Κριμαία πριν από 225 χρόνια και οι Ρώσοι παίζουν αριστουργηματικά κουκλοθέατρο με ήρωες την Αθηνά, τον Οδυσσέα και τους Κύκλωπες.

Τότε γνώρισα τον Μπόρις Μπάμπιτς-Μαρινάκη. Τον αυθεντικό Ελληνα του Πόντου. «Ολη η Κριμαία είναι μια Ελλάδα», μου έλεγε με φλόγα, περπατώντας στον μεγάλο πεζόδρομο που στο οδόστρωμά του σχηματίζεται ένας πελώριος Μαίανδρος. Ολες οι πόλεις έχουν ελληνικές ονομασίες. «Οι Ουκρανοί και οι Ρώσοι είναι αδέρφια μας», συνεχίζει. «Εχουμε την ίδια γη για πατρίδα».

Τα μνημεία και οι τάφοι, αλλά και οι βυζαντινές εκκλησίες του Αγίου Αθανασίου και του Ιωάννη του Προδρόμου, πιστοποιούν τη διαχρονική παρουσία των Ελλήνων, που πήραν μέρος σε όλα τα μεγάλα γεγονότα, από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. Αγωνίστηκαν για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση, εξορίστηκαν αργότερα και έπεσαν στα πεδία των μαχών για να εκδιώξουν τους γερμανούς κατακτητές από την Κριμαία.

Ενα πρωί με κατέβασαν στο βάθος ενός πηγαδιού για να δω τις κατακόμβες που είχαν λειτουργήσει ως κρησφύγετο και υπόγειο νεκροταφείο. Τα παιδιά που έκαναν την ανασκαφή δεν ήταν μεγαλύτερα από 16-17 ετών. Κάτω από τη γη, με μικρά εργαλεία και με τα γυμνά τους χέρια, έσκαβαν και άνοιγαν τις τρύπες που οδηγούσαν στον λαβύρινθο, που χάνεται μέσα στα σπλάχνα της πόλης. Μόλις μπήκα στον πρώτο θάλαμο που είχε καθαριστεί, όλα άλλαξαν. Ενιωθα ότι κατεβαίνω στον Κάτω Κόσμο. Τα ανοίγματα είναι πολύ μικρά, για να μη γίνει κατολίσθηση, το σκοτάδι απόλυτο, οι εξωτερικοί θόρυβοι ανύπαρκτοι, το κρύο ανατριχιαστικό και δεν υπήρχε κανένα υποστύλωμα. Η κάμερα κατέγραφε στη θέση nightshot ό,τι μπορούσε να «δει» μέσα από το επαναλαμβανόμενο σκηνικό τρύπα-θάλαμος-τρύπα…

Ο Μπόρις έδινε οδηγίες και παρατηρούσε το χώμα καθώς κοσκινιζόταν, για να μην ξεφύγει το παραμικρό κομμάτι με αρχαιολογική αξία. Δίπλα στο στόμιο του πηγαδιού και τα μπάζα της εξόρυξης, μια κοπέλα σχεδίαζε την πρόοδο της ανασκαφής.

Ελληνικές επιγραφές

Την επόμενη μέρα, ο Μπόρις μάς οδήγησε σε μια πλαγιά που κατηφόριζε μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα. Μαζί μας ήταν και ο Ευγένιος Τσερνούχιν, διακεκριμένος ελληνιστής από το Κίεβο, που είχε έρθει για να πάρει μέρος στην ανασκαφή ενός μέρους του αρχαίου τείχους. Την τρίτη μέρα, επισκεφθήκαμε έναν από τους χίλους πεντακόσιους τάφους των μεγάλων νεκροπόλεων που απλώνονται δεξιά κι αριστερά από τα στενά του Κιμμερικού Βοσπόρου.

Κατά μήκος του διαδρόμου που οδηγεί στο εσωτερικό του μεγαλοπρεπούς τύμβου, ύψους επτά μέτρων, ήταν τοποθετημένες στήλες με ελληνικές επιγραφές και ανάγλυφες παραστάσεις!

«Δεν έχεις δει τίποτα ακόμα» με διαβεβαίωσε ο Μπόρις. «Ολα τα σπουδαία ευρήματα δεν είναι πια εδώ. Μερικά είναι στο μουσείο της πόλης, αλλά τα πολυτιμότερα είναι στα μουσεία της Οδησσού, του Κιέβου και κυρίως στο Ερμιτάζ, στο Λένινγκραντ. Αλλά κι εμείς έχουμε σώσει αρκετά».

«Το δικό μας μουσείο» ήταν ένα μεγάλο διώροφο κτίριο που έχει παραχωρήσει ο δήμος της πόλης μετά από επίμονες πιέσεις του Μπόρις, που είναι και δημοτικός σύμβουλος για τη φύλαξη των αρχαίων.

«Αυτά είναι η ταυτότητά μας, ο πολιτισμός μας, η ζωή μας» λέει ο ίδιος. «Αν δεν τα σώσουμε, θα τα αρπάξουν οι αρχαιοκάπηλοι που αλωνίζουν, με δολάρια, τις νέες χώρες, υφαρπάζοντας αρχαία και εικόνες».

Μέσα στο κτίριο, αραδιασμένα στο πάτωμα και τους τοίχους, υπάρχουν αγαλματίδια, επιτύμβιες επιγραφές, προτομές, αμφορείς, κομμάτια από κολώνες και ανάγλυφα σύμβολα, αριθμημένα από το 1 ώς το 976 μέχρι στιγμής. Αριστομένης, Διομήδης, Αθηνά, Ευμένης, Δήμητρα… όλη η Ελλάδα εδώ, σωσμένη από τους λίγους Ελληνες του Κερτς που δεν μιλούν νέα ελληνικά και τους φιλέλληνες της πολυεθνικής Κριμαίας, που σκάβουν αυτοβούλως στα έγκατα της πόλης χωρίς κράνη, χωρίς ασφάλεια, για την Ελλάδα και για την Ουκρανία!

Ο Μπόρις είναι εργάτης σε ένα από τα εργοστάσια που δεν έκλεισαν με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης. Ο μισθός του είναι 46 δολάρια το μήνα και ξοδεύει όλο το χρόνο και τη σκέψη του για κάθε τι ελληνικό στη φιλόξενη γη του Κερτς. Εχουν φτιάξει και ένα συγκρότημα που τραγουδάει ελληνικά και εκδίδουν όμορφα φιλοτεχνημένα χειρόγραφα βιβλία, σε λίγα αντίτυπα, ελλείψει πόρων, με θέματα από την πλούσια ελληνική ιστορία του τόπου. Για το Παντικάπαιον, την Ιφιγένεια εν Ταύροις, τον βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη…

Κι όμως, για το ανεκτίμητο έργο που παράγουν οι Ελληνες της παρευξείνιας ζώνης, το υπουργείο Εξωτερικών διαθέτει μόνο μερικές χιλιάδες ευρώ ετησίως για τις κοινότητες των 200 χιλιάδων Ελλήνων της Ουκρανίας! Των Ελλήνων που τρέχουν στα χωριά για να διδάξουν την ελληνική γλώσσα με 30 βαθμούς υπό το μηδέν, που χρειάζονται βιβλιοθήκες και εκκλησίες, που συντηρούν νεκροταφεία, μουσεία και μνημεία, γράφουν ποιήματα για να διασώσουν τις ρωμαίικες διαλέκτους, χορεύουν ελληνικά, τροφοδοτούν με κορυφαίους αθλητές την Ελλάδα, καλλιεργούν την ελληνοουκρανική φιλία, γιορτάζουν με ελληνικές σημαίες τις εθνικές επετείους και μοχθούν για την αναγέννηση του ελληνικού πολιτισμού με 93 συλλόγους που δεν διαθέτουν ούτε τηλέφωνο!

Ημουν ο πρώτος ελλαδίτης που φιλοξενήθηκε από τον Μπόρις και τη Λουντμίλα. Και απορούσαν που οι έλληνες αρχαιολόγοι δεν ενδιαφέρονται για το Παντικάπαιον. Δεν τους περνάει απ’ το μυαλό ότι η Ελλάδα τούς αγνοεί. Οι Παντικαπιώτες, όπως κι οι Μαριουπολίτες, ξέρουν ότι είναι συνεχιστές της ελληνικής παρουσίας στον Εύξεινο Πόντο και την Αζοφική Θάλασσα. Οτι χωρίς αυτούς η ελληνική ιστορία στη Μαύρη Θάλασσα θα τελειώσει! Εχουν βαθιά ιστορική αυτογνωσία. Γι’ αυτό πονάνε. «Εμείς είμαστε από δω, δεν είμαστε από την Ελλάδα», λέει ο Μπόρις. «Εδώ γύρω είναι οι τάφοι των προγόνων μας. Εδώ είναι η Ελλάδα μας!»

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ : ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 7   –  29/08/2004