Για έναν πολιτισμό ολικής ανατροπής

Δεν φτάνουν τα γράμματα και οι τέχνες. Ούτε η συνεχής επίκληση της λέξης πολιτισμός σαν να είναι ένα βότανο που γιατρεύει όλες τις κοινωνικές αρρώστιες, καταλαγιάζει τα πάθη και ημερώνει τον άνθρωπο. Όσο κι αν ακούγεται πεζό, για να πιάνουν τόπο οι τέχνες και τα γράμματα, ο άνθρωπος χρειάζεται φαγητό, στέγη, αγάπη, υγεία, δουλειά και αρμονικό κοινωνικό περιβάλλον. Δηλαδή, χρειάζεται τη διασφάλιση των βασικών υλικών και συναισθηματικών του αναγκών που είναι περίπου όμοιες και αναντικατάστατες κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες.

Γι’ αυτό, η προσέγγιση του πολιτισμού σαν κάτι ξεχωριστό από το υλικό, συναισθηματικό και πνευματικό μέρος της ζωής, συνέβαλε στη διαμόρφωση κοινωνιών με ένα θαυμάσιο περίβλημα που κρύβει μέσα του όλη την αγριότητα και βαρβαρότητα την οποία υποτίθεται ότι θα εξαφάνιζε αυτό που αποκαλούμε πολιτισμός.

Είναι πλέον φανερό ότι ανώτερος πολιτισμός δεν μπορεί να υπάρξει μόνο με γράμματα και τέχνες όσο κι αν αυτά στην εξέλιξη των κοινωνιών μπορεί να αποτελούν απαραίτητη ή αναπόφευκτη προϋπόθεσή του. Εάν δεν επιλυθεί το κεντρικό πρόβλημα της ασταμάτητης μεγέθυνσης της κοινωνικής ανισότητας, του διαχωρισμού των ανθρώπων σε πολίτες άλφα και βήτα κατηγορίας, του μέχρι θανάτου ανταγωνισμού μεταξύ μονάδων και συλλογικοτήτων και της ακόρεστης επιδίωξης του ατομικού κέρδους, τα γράμματα και οι τέχνες θα συνεχίσουν, σε τελευταία ανάλυση, να υπηρετούν όχι τον πολιτισμό, σαν την ιδανική μορφή συνύπαρξης που εμείς τον αντιλαμβανόμαστε, αλλά να υπηρετούν ακριβώς αυτά που ο πολιτισμός έρχεται να εξουδετερώσει και να αντικαταστήσει με άλλες αξίες και με ένα άλλο τρόπο ζωής.

Πανέμορφα αρχιτεκτονήματα, αριστουργηματικές ζωγραφιές και θεσπέσιες μουσικές έντυσαν και εξακολουθούν να ντύνουν τις πιο βάρβαρες και καταστροφικές ατομικές και συλλογικές συμπεριφορές στις λεγόμενες πολιτισμένες κοινωνίες. Ποιοι άλλοι είχαν τις σημαντικότερες επιδόσεις στις τέχνες και τα γράμματα από τους Ιταλούς, τους Ισπανούς, τους Άγγλους, τους Γάλλους, τους Ολλανδούς, τους Γερμανούς και τους Αμερικάνους από το Μεσαίωνα μέχρι σήμερα; Κι όμως, αυτοί, οι μεγάλοι θεράποντες των γραμμάτων και των τεχνών, κάτω απ’ αυτό το αξιοθαύμαστο και αξιομίμητο περίβλημα, καλλιέργησαν και εφάρμοσαν τις πιο μεγάλες βαρβαρότητες και αγριότητες. Κατακρεούργησαν εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους με τη δουλεία, την αποικιοκρατία, τις γενοκτονίες και τους πολέμους. Και σ’ αυτό επιδίδονται πάλι, διαθέτοντας ελάχιστους αναλφάβητους, ζώντας σε σπίτια με ανέσεις και πόλεις γεμάτες με ωραία κτήρια, με μεγάλα πανεπιστήμια, πλούσια μουσεία, γκαλερί, όπερες, ακαδημίες, εντυπωσιακά εμπορικά κέντρα, συγκοινωνίες, μέσα επικοινωνίας και τεχνολογικά επιτεύγματα αδιανόητα στην ανθρώπινη ιστορία. Κι όμως, όλη αυτή η αναμφισβήτητη πτυχή της πραγματικότητας δεν απέτρεψε ούτε αποτρέπει τις κοινωνίες να σκέφτονται και να συμπεριφέρονται σαν βάρβαροι με πολλαπλάσια καταστροφική δύναμη και ασύλληπτη αγριότητα.

Κοινωνίες σε σύγχυση

Δυστυχώς, ο χριστιανισμός, που ξεκίνησε σαν ένα τεράστιο ρεύμα ηθικοποίησης του κόσμου, έγινε εργαλείο, όπως κάθε οργανωμένη θρησκεία, στην υπηρεσία της ολιγαρχικής εξουσίας και έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαιώνιση και όχι στην εξάλειψη της βαρβαρότητας. Όπως και η δημοκρατία, ένα σύστημα πολύ προηγμένο για την ομαλή και δημιουργική ανθρώπινη συνύπαρξη και ανάπτυξη, μεταβλήθηκε σε μηχανισμό επιβολής και νομιμοποίησης της εξουσίας των προνομιούχων. Ακόμα και ο σοσιαλισμός, η νεότερη πρόταση υψηλού πολιτισμού, που εδράζεται με ακόμα πιο σαφή και κατηγορηματικό τρόπο στην απάλειψη της κατηγοριοποίησης των πολιτών με βάση τον πλούτο, το χρώμα, τη φυλή, την καταγωγή και κάθε άλλο διαχωριστικό γνώρισμα, απέτυχε μέχρι τώρα, γιατί, μεταξύ άλλων αιτίων, δεν κατάφερε να αποφύγει και να αποτινάξει τα αρνητικά στοιχεία που κράτησε από τα προηγούμενα συστήματα και χρησιμοποίησε στις εφαρμογές του.

Στις σημερινές συνθήκες, οι κοινωνίες βρίσκονται σε μεγάλη σύγχυση και σε βαθιά απογοήτευση. Κι ένας λόγος, ίσως ο σημαντικότερος, είναι ότι συνειδητοποιούν ή διαισθάνονται αυτή τη διάσταση που γίνεται όλο και πιο χαοτική ανάμεσα στον πολυθρύλητο πολιτισμό με τις υψηλές ηθικές, πολιτικές και αισθητικές αξίες του, και στην πραγματικότητα που βιώνει ο πολίτης σαν άτομο και σαν μέλος μιας κοινότητας.

Στη μεταπολεμική περίοδο, για λόγους που δεν είναι του παρόντος να αναλύσουμε, δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι ο πολιτισμός και η πραγματική ζωή του καθενός είναι, έτειναν να είναι και μπορούν να είναι αδιαχώριστα. Να μην αποτελεί ο ανώτερος πολιτισμός προνόμιο των ολίγων, όπως π.χ. στο Μεσαίωνα, ούτε να αποτελεί απλώς το λαμπερό περιτύλιγμα σε μια πραγματικότητα σκληρή, φτηνή έως και χυδαία. Για πρώτη φορά, σε μια τόσο μεγάλη κλίμακα, από το Μπέλφαστ ως το Βλαδιβοστόκ και τη Σαγκάη, για μερικές δεκαετίες, υποχώρησαν οι κοινωνικές ανισότητες, διασφαλίστηκε η ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ των ισχυρών δυνάμεων, αναπτύχθηκαν και διαδόθηκαν πλατιά τα γράμματα και οι τέχνες και παράχθηκε πλούτος σε πρωτοφανείς ποσότητες. Ο πολίτης στο Λονδίνο, το Παρίσι, το Βερολίνο, τη Στοκχόλμη, το Βελιγράδι, τη Μόσχα και το Πεκίνο, απέκτησε την αίσθηση ότι δεν είναι παρίας, ότι συμμετέχει στα κοινά, ότι καρπούται το προϊόν της εργασίας του, ότι έχει ελευθερία επιλογής, ότι προστατεύεται από τους νόμους και η αξιοπρέπειά του είναι αδιαμφισβήτητο δικαίωμα. Όλα αυτά όχι τέλεια και ιδανικά, αλλά σε βαθμό πρωτόγνωρο σε σχέση με κάθε άλλη προγενέστερη ιστορική εμπειρία και, βεβαίως, με πολλές διαβαθμίσεις και ιδιαιτερότητες από χώρα σε χώρα.

Όσο διαρκούσε αυτή η φάση, τα πανεπιστήμια, τα νοσοκομεία, τα μουσεία, οι όπερες και τα κοινοβούλια ή τα σοβιέτ, φαίνονταν ότι ανήκουν σε όλους, ότι δεν αποτελούσαν μια παραχώρηση των λίγων στους πολλούς ούτε ήταν το ωραίο περίβλημα μιας κατά άλλα ζωής γεμάτης στερήσεις, ταπεινώσεις, πολέμους και καταστροφές.

Μετά τη διάλυση του ανατολικού μπλοκ και την επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού απ’ άκρη σ’ άκρη, με όλο και μικρότερες εστίες αντίστασης, το χάσμα πολιτισμός-πραγματικότητα άνοιξε πάλι και συνεχώς διευρύνεται. Χρεοκοπίες, πόλεμοι, αυταρχισμός, ολιγαρχία και ανταγωνισμός μέχρι θανάτου καθιστούν και πάλι τον πολιτισμό ένα περίβλημα της πραγματικότητας και όχι το άνθος και τον καρπό της. Ο πολιτισμός επιστρέφει σαν εικονική πραγματικότητα. Μια ωραία εικόνα από το παρελθόν και μια μαζικά παραγόμενη κουλτούρα, τυποποιημένη, ρηχή και κακής ποιότητας. Με τις όπερες ανοιχτές, τις βιβλιοθήκες εκσυγχρονισμένες, τα πανεπιστήμια περιζήτητα και τα κοινοβούλια υπεραπασχολημένα, αλλά την ανισότητα, την κρατική βία και τους πολεμικούς τυχοδιωκτισμούς σε νέα μεγάλη έξαρση. Περισσότεροι φτωχοί, λιγότερα δικαιώματα, περισσότεροι φυλακισμένοι, λιγότερα σχολεία, περισσότερα όπλα, λιγότερα φάρμακα.

Με αυτές τις συνθήκες, ξαναμπαίνει επιτακτικά το ζήτημα που έπαψε να συζητείται από την εποχή της αντιπαράθεσης «τέχνη για την τέχνη ή στρατευμένη τέχνη»; Αλλά το ζήτημα, σήμερα, δεν πρέπει να μπει με τον ίδιο τρόπο, αλλά ούτε να αγνοήσει κανείς την μεταπολεμική εμπειρία και το σημερινό ξεπεσμό. Γιατί και η στρατευμένη τέχνη έγινε καλούπι που υπονόμευσε τη στράτευση και η τέχνη για την τέχνη έγινε πλούσιο ντεκόρ στα σαλόνια της ολιγαρχίας ή φτηνό καταναλωτικό προϊόν που ναρκώνει τις μάζες.

Ολικός πολιτισμός

Ο πολιτισμός δεν μπορεί να είναι ένας μηχανισμός αναπαραγωγής της κυρίαρχης κουλτούρας ούτε μια επιχορηγούμενη παραγωγή προϊόντων ψυχαγωγίας ούτε η επιλεκτική τους ανάδειξη. Ούτε μπορεί να προσεγγιστεί μονοδιάστατα, ξεκομμένος από τον όλο βίο, από την όλη σύσταση της κοινωνίας, από τους προσανατολισμούς μιας καθολικής ανάταξης. Πολιτισμός, σήμερα, πρέπει να είναι η ατομική και συλλογική προσπάθεια ανασκευής έως και ανατροπής του υπαρκτού κοινωνικού μοντέλου και των αντιλήψεων που το συνοδεύουν και όχι μόνο των γραμμάτων και των τεχνών. Κι αυτό μπορεί να επιδιωχθεί με τη διεύρυνση και τη διευκόλυνση της συμμετοχής στα κοινά πάσης φύσεως, με την ανάπτυξη άπειρων συλλογικοτήτων, με την ενίσχυση του ταλέντου και της δεξιότητας του κάθε πολίτη, με το συσχετισμό του πολιτισμού με την κοινωνικότητα, τη δημοκρατία, την εντιμότητα, τον πατριωτισμό, την αλληλεγγύη, την προστασία της φύσης και του περιβάλλοντος, με τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας των θεσμών και των υπηρεσιών, την απαξίωση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, με την επανεδραίωση του κράτους πρόνοιας, με την καταπολέμηση της ανισότητας και του αυταρχισμού, με την ασφάλεια και την ειρηνική συνύπαρξη, με μια συνειδητοποίηση υψηλότερου επιπέδου.

Γι’ αυτό ο πολιτισμός δεν μπορεί να είναι εγκλωβισμένος σε ένα υπουργείο, σαν τις συγκοινωνίες ή τη βιομηχανία, εκτός κι αν είναι ένα υπουργείο που θα διακλαδώνεται σε όλα τα υπουργεία, σε όλη τη δομή του κράτους και της κοινωνίας. Που θα συμβάλλει ώστε όλα να γίνονται αλλιώς, με άλλες μεθόδους και άλλες νοοτροπίες.

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, ο διανοούμενος, ο καλλιτέχνης και ο δημιουργικός σε οποιονδήποτε τομέα πολίτης, θα βρει το δρόμο του, θα επιλέξει τη θεματολογία του, θα αναζητήσει τη συμπόρευση. Καμία κοινωνία δεν μπορεί να γίνει καλύτερη, πολιτισμένη, όσα θέατρα κι αν χτίσεις, όσες μουσικές κι αν ηχογραφήσεις, όσα μουσεία κι αν ανοίξεις, εάν όλες αυτές οι δραστηριότητες δεν έχουν την αντιστοιχία τους σε όλες τις σφαίρες της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ζωής. Εάν ο υπάλληλος σε ένα υπουργείο ή μια εταιρία δεν είναι φιλικός στον πολίτη που χρειάζεται τις υπηρεσίες του, όσα βιβλία κι αν διαβάσει θα παραμείνει ξύλο απελέκητο. Αυτό δεν σημαίνει ότι το βιβλίο, το θέατρο και η μουσική δεν συμβάλλουν στον εκπολιτισμό του πολίτη. Αλλοίμονο. Αλλά δεν αρκούν. Η εμπειρία του ρόλου των διαβασμένων θεραπαινίδων του συστήματος το επιβεβαιώνει δυσάρεστα.

Ξέρουμε, επίσης, ουκ ολίγους προοδευτικούς, που μπορεί να πηγαίνουν στο ποιοτικό θέατρο ή να ακούνε καλή μουσική, να μιλάνε για αλλαγές και σοσιαλισμούς, αλλά στην καθημερινή ζωή τους ούτε τη δημοκρατία να εφαρμόζουν ούτε ανιδιοτελείς να είναι.

Αντιμοντέλο πολιτισμού

Ο πολιτισμός της νέας εποχής, που δεν ξέρουμε εάν έχει αρχίσει να ανατέλλει και δεν ξέρουμε πότε θα σκάσουν οι πρώτες αχτίδες του ήλιου της, αλλά εν πάση περιπτώσει πρέπει να δουλεύουμε γι’ αυτή και να προετοιμαζόμαστε, δεν μπορεί παρά να είναι ένας ορατός και αόρατος ιστός ή μία αύρα που θα διαπερνάει την κοινωνία οριζοντίως και καθέτως. Που θα συμμετέχουν όλοι και θα τους αφορά όλους. Που δεν θα είναι υπόθεση μόνο των ειδικών, των επαγγελματιών του είδους, καθηγητών, ζωγράφων, γλυπτών, ηθοποιών ή χορευτών. Που θα είναι όλοι οι πολίτες δημιουργοί και χρήστες, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του καθενός, ταυτόχρονα και όχι διαχωρισμένοι σε παραγωγούς και καταναλωτές.

Σε ανατολή και δύση, τα μοντέλα που εφαρμόστηκαν δεν δημιούργησαν το νέο τύπο ανθρώπου που η δημοκρατία, η συμμετοχή, η ειρήνη, η ισότητα και η αλληλεγγύη θα είναι κτήμα και ταυτότητά του. Τον τύπο του ανθρώπου που θα διαμορφώνει, θα υπερασπίζεται, θα διασφαλίζει και θα αναπτύσσει παραπέρα τα αγαθά εκείνα που συνθέτουν τον πολιτισμό της νέας εποχής. Υπήρξαν θετικά αποτελέσματα, υπήρξε πρόοδος, αλλά και άτακτη υποχώρηση, βαριά υποτροπή, που σημαίνει ότι χωρίς ουσιαστικές και ριζικές αλλαγές στο κοινωνικό σύστημα, στο σύνολο των στοιχείων που το συναποτελούν, κάθε πρόοδος είναι εύθραυστη και προσωρινή και κάθε πολιτισμός επιφανειακός και σαθρός.

Η Αριστερά που για άλλη μια φορά επωμίζεται το δύσκολο έργο της αλλαγής και της ανατροπής δεν έχει να αντιπαλέψει μόνο την ολιγαρχία και το σύστημά της, έχει να αντιπαλέψει και την πολιτισμική διάσταση αυτού του μοντέλου που έχει διαποτίσει τις κοινωνίες και τις έχει καταστήσει παθητικούς αποδέκτες και υποχείριά του.

Για να γίνει αυτό, η αντεπίθεσή μας πρέπει να είναι ολομέτωπη, πολύμορφη και πολυεπίπεδη. Να ξεκινάει από το μέσα μας και να εξωτερικεύεται πολυδιάστατα. Να αποφεύγουμε τη μίμηση των προτύπων του συστήματος και να χτίζουμε πετραδάκι-πετραδάκι και να προβάλλουμε συστηματικά και επίμονα το αντιμοντέλο μας. Εάν χτίζουμε με δημοκρατικό τρόπο, επιδιώκουμε τη μέγιστη συμμετοχή, επιμένουμε στις αξίες που έχουν σφυρηλατηθεί με αγώνες και θυσίες και ενεργούμε με διαφάνεια και αξιοκρατία, σιγά-σιγά, θα αρχίσει και το όραμα (άνευ του οποίου δύσκολα εξεγείρονται οι συνειδήσεις) που λείπει από κοινωνίες απογοητευμένες και κινήματα διαψευσμένα, να μορφοποιείται και να αναδύεται σαν άστρο λαμπερό στο δρόμο όχι μόνο για την ανατροπή, αλλά και για την οικοδόμηση του μελλοντικού κόσμου, του πολιτισμού με όλη τη σημασία της λέξης.

 

Στέλιος Ελληνιάδης

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ :
Περίπτερο Ιδεών – ΔΡΟΜΟΣ της Αριστεράς,
Φ. 243 - 27/12/2014

 

Όχι στα εργοστάσια κουλτούρας, ναι στην υγρή πολιτική!

Η μεγάλη επιτυχία του ΣΥΡΙΖΑ θέτει, δίπλα στα παλιά, πολλά νέα ζητήματα που θέλουν μεγάλη προσοχή και μεγάλες ικανότητες διαχείρισης.

Ενδεικτικά, σκέφτομαι τους δεκάδες χιλιάδες πολίτες που για πρώτη φορά ψήφισαν αριστερά, προερχόμενοι από άλλους πολιτικούς χώρους, κυρίως από το κέντρο και τη δεξιά. Πώς, όμως, θα σταθεροποιήσουμε αυτή τη σχέση με τρόπο δημιουργικό, χωρίς να αλλοιωθεί η αριστερή μας φυσιογνωμία; Γιατί, ο κάθε πολίτης που σε κάποια φάση αναγνωρίζει την αξία σου και την ορθότητα των θέσεών σου, δεν σημαίνει ότι συγκλίνοντας –κατ’ αρχήν εκλογικά- αυτομάτως παραιτείται από τις γενικότερες κοσμοαντιλήψεις του, που πιθανότατα είναι –τουλάχιστον εν μέρει- πιο ριζοσπαστικές ή πιο συντηρητικές. Πώς θα εμφυσήσουμε στους νέους συναγωνιστές ή συνοδοιπόρους μεγαλύτερη επιθυμία να μοιραστούν τις ιδέες μας που δεν είναι στενά εκλογικές; Πώς θα σεβαστούμε τη διαφορετικότητά τους και πώς θα υπερασπιστούμε τις αρχές μας χωρίς να διαρρήξουμε αυτή τη νέα σχέση; Πώς θα διδαχτούμε από την εμπειρία και πώς θα ικανοποιήσουμε τις ανάγκες τόσων πολλών ανθρώπων που αριθμητικά μάς υπερβαίνουν; Πολλά τα ερωτήματα.
Mε απασχολεί πάρα πολύ η εσωτερική μας αναδιάταξη. Αν μέσα απ’ αυτή τη διαδικασία δεν ανοίγουμε τους ορίζοντές μας, δεν εμπλουτίζουμε τις αντιλήψεις μας και δεν βελτιώνουμες τις πρακτικές μας, όσο έδαφος κι αν κατακτούμε, θα βρισκόμαστε σε κινούμενη άμμο που με το πρώτο ολίσθημα θα μας καταπιεί.
Η στενή πολιτική θεώρηση δεν με καλύπτει. Όχι από ιδιοτροπία, αλλά γιατί πιστεύω ότι η κοινωνία είναι ένα εξαιρετικά πολυσύνθετο σύνολο που κινείται ταυτόχρονα σε όλα τα πεδία τα οποία συνηθίσαμε να διαχωρίζουμε σε πολιτικά, κοινωνικά, πολιτισμικά κ.λπ. Τίποτα δεν διαμορφώνεται ανεξάρτητα από το άλλο και τίποτα δεν εξελίσσεται αυτόνομα και ανεπηρέαστα. Ο στεγνός πολιτικός λόγος που αποδίδει τα πάντα στα συστήματα, τα κόμματα, τα κοινοβούλια, τους νόμους και τους μηχανισμούς, είναι ανεπαρκής. Η δυσκαμψία των πολιτικών φορέων και των προτεινόμενων λύσεων είναι μία απόδειξη. Ακόμα πιο σαθρές είναι οι οικονομικές αναλύσεις, πράγμα που έγινε φανερό από την ανικανότητα όλων των οικονομολόγων του κόσμου να προβλέψουν την κρίση και να προτείνουν αποτελεσματικά και ανθρώπινα μέτρα αντιμετώπισής της. Δυστυχώς, η έλλειψη της κουλτούρας στην πολιτική, η υποτίμηση του ρόλου της στη διαμόρφωση των συνειδήσεων και του ευ ζην, αλλά και της πολιτικής αφ’ εαυτής, είναι ενοχλητικά αισθητή ιδίως στην Αριστερά. Γι’ αυτό και πολλές φορές δυσκολευόμαστε να κατανοήσουμε τις κοινωνικές τροπές σε όλες τους τις διαστάσεις.

Τρόπος σκέψης και δράσης

Πολιτικοί της Αριστεράς, εδώ και χρόνια μιλάνε για πολιτισμό, αλλά τα ενεργά του στοιχεία δεν είναι ενσωματωμένα στον τρόπο ζωής τους και στο μηχανισμό ανάλυσης και σύνθεσης που διαθέτουν. Γι’ αυτό και ο λόγος τους είναι κατά κανόνα άκαμπτος. Ταυτόχρονα, στην Αριστερά, εντρυφούν οι πιο ευαίσθητοι κοινωνικά και πιο ανήσυχοι πολιτισμικά πολίτες, οι οποίοι σπάνια αξιοποιούνται δημιουργικά και, κατά περίπτωση, χρησιμοποιούνται σαν άλλοθι ή σαν ντεκόρ της πολιτικής. Η παγκόσμια Δεξιά έφερε την κουλτούρα στα μέτρα της, στις επιδιώξεις της. Την παράγει μαζικά, τη συσκευάζει και τη διοχετεύει σε όλο τον κόσμο, απολύτως εναρμονισμένη με τους πολιτικούς και οικονομικούς της στόχους. Σχεδιασμένη για πολίτες εγκλωβισμένους, υποτακτικούς, πειθήνιους και άβουλους.
Αντιθέτως, η κουλτούρα των λαών, των πολιτών που δεν έχουν μεταλλαχθεί σε φανατικούς καταναλωτές, που είναι οι ίδιοι δημιουργοί, είναι απελευθερωτική. Ατομική και συλλογική, οικεία, προϊόν όχι των εργοστασίων κουλτούρας, αλλά των ανθρώπινων κοινοτήτων. Καμία κοινωνία δεν μπορούμε να χτίσουμε στα μέτρα, τις πραγματικές ανάγκες και τα όνειρα των ανθρώπων, εάν είμαστε υποταγμένοι σε μια στενή και άνυδρη πολιτική κουλτούρα, όσο ευγενείς κι αν είναι οι προθέσεις μας.
Η Αριστερά είναι από τη φύση της εξαρτημένη από την προοδευτική κουλτούρα, η οποία συμπεριλαμβάνει όλο το άνθος της ανθρώπινης διάνοιας και εμπειρίας, από τη δημοκρατία και την αξιοκρατία στο εσωτερικό της έως την ανεξαρτησία, την ισότητα, την ελευθερία και τη δικαιοσύνη στο κοινωνικό της περιβάλλον. Όποτε ξέφυγε απ’ αυτό τον κανόνα ξέπεσε στο αντίθετό της.
Βέβαια, αυτά δεν είναι ζητήματα που επιλύονται με μαγικά ραβδάκια. Αλλά ούτε η επίλυσή τους μετατίθεται στο απώτερο μέλλον, μετά την επανάσταση. Γιατί έχει μεγάλη σημασία ποιοι θα κάνουν την επανάσταση! Ποια θα είναι η κουλτούρα τους! Γιατί, οι επαναστάσεις που γίνονται από επαναστάτες χωρίς βιωμένη αριστερή κουλτούρα, καταλήγουν σε συμφορές.
Αλλά, για να μην πηγαίνουμε τόσο μακριά, η τρέχουσα πολιτική χωρίς ενεργή βιωματική καθημερινή αριστερή κουλτούρα, δεν είναι μόνο αποξηραμένη, αλλά και αναποτελεσματική.
Οι πολίτες που έχουν υποστεί βαριά πλύση εγκεφάλου και έχουν υιοθετήσει το λαϊφστάιλ ως τον επιθυμητό ανώτερο τρόπο ζωής, που θεωρούν ναούς τα εμπορικά κέντρα, ψυχαγωγούνται με τα κουτσομπολιά και καταναλώνουν κάθε τι που τους σερβίρει η αγορά, αν δεν τριφτείς και δεν συνομιλήσεις μαζί τους, θα είναι οι πρώτοι που θα εμποδίσουν την κοινωνική απελευθέρωση. Οι πολίτες που ψηφίζουν Χρυσή Αυγή δεν είναι μόνο θύματα οικονομικής κρίσης, αλλά είναι θύματα κι αυτής της κουλτούρας που αφενός τους διαβρώνει εδώ και χρόνια ώστε οι αντιδράσεις τους στα δεινά του καπιταλισμού να μην είναι απειλητικές για το σύστημα, και αφετέρου τους εκτροχιάζει σε άλλες γραμμές που το σύστημα μπορεί να τους συγκρατήσει πειθαρχημένους. Η σχολική μόρφωση που αποθεώνει την αποστήθιση, η τηλεοπτική διαπαιδαγώγηση, η κουλτούρα της αγοράς και η επιδίωξη του εύκολου πλουτισμού, κατασκευάζουν πολίτες που υπερασπίζονται το σύστημα της αδικίας, της αλλοτρίωσης και της εκμετάλλευσης, του οποίου τα μεγαλύτερα θύματα είναι οι ίδιοι.
Γι’ αυτό, ο πολιτικός μας αγώνας, για να είναι πραγματικά καρποφόρος στο παρόν και το μέλλον, πρέπει ταυτόχρονα να είναι και αγώνας πολιτιστικός.
Γι’ αυτό, όλοι οι ευαίσθητοι άνθρωποι πρέπει να αυτενεργήσουν, να πάρουν πρωτοβουλίες, να συσπειρωθούν, να αναπτύξουν ένα μεγάλο κίνημα που θα δίνει και στην πολιτική τo ουσιαστικό και πλήρες νόημά της. Με πρώτους τους διανοούμενους, τους καλλιτέχνες, τους δασκάλους και τους επιστήμονες. Κόντρα στο μνημόνιο, κόντρα στην αλλοτρίωση, κόντρα στο φασισμό.
Γι’ αυτό το κίνημα αξίζει να δουλέψουμε και να παλέψουμε!

Καλλιτέχνες και διανοούμενοι

Πνευματικοί άνθρωποι, καλλιτέχνες και διανοούμενοι, έδωσαν τη μάχη της ανατροπής. Όχι όσοι θα θέλαμε και όσοι χρειάζονται, αλλά αρκετοί. Δεκαετίες αλλοτρίωσης και βολέματος πλήγωσαν βαριά το σώμα των γραμμάτων και των τεχνών. Μέγαρα, μηχανισμοί, χαριστικές επιδοτήσεις, ευρωπαϊκά προγράμματα-μαϊμού, προνομιακή προβολή, κότερα και βίλες, μαζί με απογοήτευση και απαισιοδοξία, στέρησαν το κίνημα από το βαρύ πυροβολικό του, στις πιο κρίσιμες στιγμές της αντιπαράθεσης με τη σαπίλα. Ουκ ολίγοι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι (συμπεριλαμβανομένων ροζ αριστερών) συντάχθηκαν με το νόμο της Διαμαντοπούλου, δημοφιλείς θεατράνθρωποι και τραγουδιστές (και όχι μόνο ο ακατονόμαστος) προσπάθησαν να διασώσουν τους χορηγούς τους, συγγραφείς και δημοσιογράφοι (προοδευτικών –υποτίθεται- απόψεων ή αριστερής καταγωγής) χρησιμοποίησαν την πένα τους για να λοιδωρήσουν το κίνημα μέσα από τις εφημερίδες των συγκροτημάτων. Πολλή χολή, κρυφή και φανερή, για τους ακτιβιστές που μάχονται και για τους πολίτες που δεινοπαθούν. Τρομοκράτες και κουκουλοφόροι (στην καλύτερη περίπτωση, υποστηρικτές τους) οι μεν, τεμπέληδες και ακαμάτηδες οι δε.
Ο τόπος έχει αποθέματα. Και συνεχώς νέοι άνθρωποι, καλλιεργημένοι και δημιουργικοί, έρχονται στο προσκήνιο, δίπλα σε όσους παλεύουν από την αρχή κόντρα στο μνημόνιο, αλλά και δίπλα σε όσους έβγαλαν τις ωτασπίδες που από ανάγκη, απογοήτευση, ελπίδα, ψευδαίσθηση ή συμβιβασμό, φορούσαν στα χρόνια της ευημερίας ή της αμεριμνησίας. Ποτέ δεν είναι αργά να παλέψεις για τον κοινό σκοπό, αρκεί να μην έχεις πουλήσει με μνημόνια την ψυχή σου στο διάβολο!

 
Στέλιος Ελληνιάδης

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ :
Περίπτερο Ιδεών – ΔΡΟΜΟΣ της Αριστεράς
φ. 115, Σάββατο 12  Μαΐου 2012

Ο πολιτισμός πριν από την πολιτική ή η πολιτική πριν από τον πολιτισμό;

Ο Στέλιος Ελληνιάδης με τον στιχουργό Κώστα Βίρβο στα Τρίκαλα

Ο πολιτισμός πριν από την πολιτική ή η πολιτική πριν από τον πολιτισμό;

Η γλώσσα μας ξεράθηκε, τα μάτια μας θόλωσαν, τα αφτιά μας βούλωσαν, το δέρμα μας ξεράθηκε, η μύτη μας στούμπωσε. Η κοινωνία ολόκληρη έχασε πρώτα τις αισθήσεις της και μετά τον μπούσουλα. Επί δεκαετίες χειραγωγούνταν οι αντιλήψεις μας, αλλοιώνονταν τα κύτταρά μας και μεταλλασσόταν η αισθητική μας, καθώς οι δυνάμεις της «αγοράς» μάς είχαν πάρει φαλάγγι.
Κάηκαν ή κόπηκαν όλα τα δάση στην Αθήνα, τσιμενταρίστηκε και το τελευταίο οικόπεδο, δεν έμεινε ούτε τετραγωνικό μέτρο γης για να φυτρώνουν λουλούδια και να απορροφώνται τα νερά της βροχής, ο υδροφόρος ορίζοντας κατέβηκε εκατοντάδες μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, χτίστηκαν καγκελόφρακτα σχολεία χωρίς αυλές, οι δρόμοι και τα πεζοδρόμια στένεψαν απελπιστικά όταν οι πολυκατοικίες αντικατέστησαν τις μονοκατοικίες, οι εκατοντάδες κινηματογράφοι έγιναν σουπερμάρκετ και γκαράζ, το αυτοκίνητο κατάργησε τους περιπάτους, το διοξείδιο του άνθρακα γέμισε τα πνευμόνια μας, η τηλεόραση ανέλαβε την πλύση εγκεφάλου μας, τα εμπορικά κέντρα έκλεισαν χιλιάδες μαγαζιά που έδιναν ζωή στις γειτονιές, το λάιφσταϊλ σάρωσε το γούστο μας και η κατανάλωση έγινε το ψυχοφάρμακό μας. Τόσα και τόσα έγιναν σε βάρος του πολιτισμού μας, σε βάρος του κοινωνικού μας ιστού, σε βάρος της ψυχολογικής μας κατάστασης. Οι φιλίες μαράζωσαν, οι γείτονες αποξενώθηκαν, η αλληλεγγύη έγινε μη-κυβερνητική οργάνωση, η δημοκρατία κουρελόπανο. Χτίσαμε τον καινούργιο μας κόσμο με δανεικά. Μορφώσαμε τα παιδιά μας με αποστήθιση. Αφήσαμε τους γέρους μας στην ερημιά τους. Ξεχάσαμε τα γενέθλια των συντρόφων μας.
Οι δυνάμεις της αγοράς συνέχισαν ανενόχλητες τη διάβρωσή μας. Είχαν τους οικονομολόγους στην τσέπη, έβαλαν και τους πολιτικούς στην κωλότσεπη. Η κοινωνία, ζαλισμένη από την κολακεία και ευχαριστημένη από την εικονική της ευημερία, εγκατέλειψε τις δικλείδες ασφαλείας και παραδόθηκε αμαχητί στις σάλτσες και τα ξώπλατα των πρωινάδικων, εξαγοράστηκε από τα ρουσφέτια των πολιτικών, εξαρτήθηκε από τα «προϊόντα» και παρασύρθηκε σε ένα τζόγο που τα χαρτιά ήταν σημαδεμένα.
Ένας γενικός ξεπεσμός ήταν η συνέπεια της εγκατάλειψης των πολιτισμικών μας αξιών και οχυρωμάτων. Ένας ξεπεσμός απαραίτητος για την εφαρμογή των πολιτικών που οδήγησαν την κοινωνία στην άβυσσο. Ακόμα και σε εποχές που δεν είχαμε κράτος ισότητας και δικαιοσύνης, αλλά τα θεμέλια της λαϊκής κουλτούρας δεν είχαν αποσαθρωθεί, οι ναζί δεν μπορούσαν να ξεμυτίσουν πουλώντας πατριωτισμό. Σήμερα, ο ξεπεσμός, που στα πιο εξαθλιωμένα στρώματα της κοινωνίας εξελίσσεται σε υστερία, ανοίγει το δρόμο στα ζόμπι της ακροδεξιάς και αφήνει περιθώρια στα ρετάλια της εξουσίας για να σκορπίζουν ψέματα και λάσπη μέσα από τους βόθρους επικοινωνίας και ενημέρωσης.
Αλλά υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι η κοινωνία, ακόμα, έχει σοβαρά αποθέματα του καλύτερού της εαυτού. Καταπιεσμένα, αλλά υπαρκτά. Και πρέπει εμείς να την βοηθήσουμε να τα ανασύρει στην επιφάνεια και να τα ενεργοποιήσει, αναδεικνύοντας τις αξίες και τις αρχές χωρίς τις οποίες καμία κοινωνία δεν μπορεί να ζήσει με ήθος, σεβασμό και αξιοπρέπεια.
Για την Αριστερά, δεν πρέπει να υπάρχει δίλημμα «πολιτισμός ή πολιτική;». Πολιτική χωρίς πολιτισμό είναι βαρβαρότητα και πολιτισμός χωρίς πολιτική είναι όνειρο απατηλό.
Εφεξής, καμία υποχώρηση στα θέλγητρα της «αγοράς». Θα λέμε την αλήθεια στον κόσμο ακόμα κι αν δεν μας καταλαβαίνει, ακόμα κι αν τον στεναχωρούμε. Δεν φταίει η Αριστερά για το κοινωνικό μας χάλι, αλλά δεν πρέπει να έχει και τον παραμικρό δισταγμό στο να καταγγέλλει ένα τρόπο ζωής που πίσω από τη λαμπερή του βιτρίνα κρύβει δυστυχία, αδικία και απανθρωπιά.
Στέλιος Ελληνιάδης

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ :
Περίπτερο Ιδεών – ΔΡΟΜΟΣ της Αριστεράς
φ. 112, Σάββατο 21 Απριλίου 2012

Υπέροχοι μαθητές σε σχολεία φυλακές!

Τι σχέση έχει ο Μάρκος Βαμβακάρης με τους Ρόλινγκ Στόουνς και ο Μπόμπ Ντίλαν με τον Άκη Πάνου; Αυτό ήταν το θέμα της ομιλίας στο 2ο Λύκειο Δάφνης, μπροστά σε διακόσια πενήντα κορίτσια κι αγόρια, που αποτελούν το φετινό δυναμικό του.

Μαζί με τους καθηγητές και τον Λυκειάρχη, τον Στέλιο Μενεξή. Ο πρώτος συνδετικός κρίκος ήταν η κυριακάτικη εκπομπή μου Στο Κόκκινο 105,5. Ο δεύτερος, οι ομιλίες στο «@Ρουφ» για το ρεμπέτικο και λαϊκό τραγούδι. Έτσι γνωρίστηκα με τους καθηγητές που πήραν την πρωτοβουλία για την πρόσκληση στο Λύκειο.

Σχεδόν δύο ώρες κράτησε η εκδήλωση στο αμφιθέατρο του σχολείου, με την ομιλία και τις ερωταπαντήσεις που ακολούθησαν. Στο τέλος, σαν να μην έφτανε αυτό, αρκετοί μαθητές μαζεύτηκαν μπροστά στη σκηνή και ζητούσαν να υπάρξει μία συνέχεια. Τα παιδιά με μάγεψαν με την ευγένεια και τη συμμετοχή τους. Και οι δάσκαλοι με το ενδιαφέρον τους για τα παιδιά και την ανοιχτόμυαλη προσέγγισή τους. Μία πραγματικότητα εντελώς διαφορετική, ανατρεπτική, της γνωστής εικόνας που παρουσιάζουν τα ΜΜΕ για τα σχολεία. Αλλά και της μίζερης αναπαράστασης που ίσως άθελά τους κάνουν ορισμένοι συνδικαλιστές στα τηλεπαράθυρα μιλώντας μόνο με μελανά χρώματα για την κατάσταση στην παιδεία προκειμένου να διασφαλίσουν τα εργασιακά δικαιώματα και να αυξήσουν τις πενιχρές αμοιβές των εκπαιδευτικών. Ήταν τόσο όμορφο αυτό που ένιωθα, που φοβήθηκα μην είναι μια παραίσθηση, μια πρώτη εξωτερική εντύπωση που κρύβει μια άλλη πραγματικότητα. Γι’ αυτό, ξαναπήγα, για να βεβαιωθώ ότι δεν ήταν επιφανειακή και παραπλανητική η εντύπωση που σχημάτισα, και για να δοθεί συνέχεια σ’ αυτή τη φρέσκια σχέση.

Η δεύτερη αφορμή ήταν, λίγες μέρες αργότερα, μία θεατρική παράσταση που είχαν ετοιμάσει, με δουλειά ενός χρόνου, οι μαθητές σε συνεργασία με δύο καθηγήτριές τους. Καμιά δεκαπενταριά «ηθοποιοί» μετέφεραν στη σχολική σκηνή το έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη «Οδυσσέα, γύρισε πίσω», με αυτοσχέδια σκηνικά, νεανικά κοστούμια και ανάλογες μουσικές μπροστά σε μπαμπάδες και κυρίως μαμάδες, μαζί με συμμαθητές, φίλους και δασκάλους.

Ηλεκτρικές κιθάρες και κρητική λύρα

Η τρίτη πρόσκληση αφορούσε τη μουσική ομάδα. Γιατί, εκτός από τη θεατρική, κάθε Παρασκευή μεσημέρι μαζεύονται 20-25 μαθητές, μετά τη λήξη των μαθημάτων, για να συζητήσουν περί μουσικής και τραγουδιών. Ήδη αισθανόμουν πολύ άνετα ανάμεσά τους. Ένας ένας σηκωνόταν στον πίνακα, έγραφε τα στοιχεία τού τραγουδιού που είχε επιλέξει, μοίραζε φωτοτυπίες με τους στίχους, έδινε πληροφορίες για το τραγούδι και τον καλλιτέχνη και η παρουσίαση έκλεινε με την ακρόαση του τραγουδιού από ένα φορητό μηχανάκι. Εντύπωση μού έκανε η άνεση με την οποία τα παιδιά δέχονται τη διαφορετικότητα του άλλου. Υπήρχε μεγάλη ποικιλία ακουσμάτων, από σκληρό ροκ μέχρι γαλλικές μπαλάντες και Πλούταρχο. Αρκετά από τα παιδιά παίζουν μουσικά όργανα, κυρίως ηλεκτρική κιθάρα. Μάλιστα, η έκπληξη ήταν οι τρεις νέοι που έπαιξαν ζωντανά δικές τους διασκευές με ντραμς, κιθάρα και κρητική λύρα!
Στη συνέχεια, πρότεινα στην ομάδα να έρθει σύσσωμη στο ραδιόφωνο, να κάνουμε μαζί μία εκπομπή, με τραγούδια που θα έχουν διαλέξει και θα τα παρουσιάσουν οι ίδιοι. Η ιδέα τούς άρεσε πολύ και ένα κυριακάτικο μεσημέρι, είκοσι παιδιά πλημμύρισαν τους μικρούς χώρους του σταθμού, στου Ψυρρή. Με μεγάλη άνεση, οι μαθητές πήραν την εκπομπή πάνω τους, έπαιξαν μουσική και έκαναν σχόλια, όχι μόνο για τα τραγούδια, αφού ακόμα και τα κορίτσια είχαν άποψη για την πορεία της Μπαρτσελόνα!
Μέσα από τις επαφές μας, φάνηκε ότι τα παιδιά αντιλαμβάνονται τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσουν μετά το σχολείο, αλλά αισιοδοξούν ότι θα τα καταφέρουν παρ’ όλο που ανήκουν σε μικρομεσαίες οικογένειες, χωρίς να έχουν τίποτα εξασφαλισμένο. Παιδιά με ποιότητα, παιδιά με ανησυχίες, παιδιά με σχέδια και όρεξη για δημιουργία. Ωραία παιδιά. Αλλά, κάποια στιγμή αναρωτήθηκα, γιατί να είναι υποχρεωμένα αυτά τα παιδιά να περνούν καθημερινά τόσες ώρες επί τόσα χρόνια μέσα σε ένα σχολείο καθαρό μεν, αλλά καγκελόφραχτο από παντού; Ακόμα και οι πόρτες των τάξεων είναι σιδερένιες, χειρότερες κι από φυλακής, αφού δεν διαθέτουν ούτε ένα μικρό παραθυράκι! Τα παιδιά δεν φαίνεται να το συνειδητοποιούν, μη έχοντας γνωρίσει κάτι άλλο, και δυστυχώς το συνηθίζουν. Δηλαδή, μάθε παιδί μου γράμματα και φτιάξε χαρακτήρα σε ένα κτηριακό περιβάλλον που δεν διαφέρει σε τίποτα από μία φυλακή ανηλίκων. Δεν είναι τερατώδες;
Συντρώγοντας με τους καθηγητές, διαπίστωσα ότι αυτές οι αποφάσεις που εφαρμόζονται σχεδόν σε όλα τα σχολεία, παίρνονται έξω από τα σχολεία, με πρόσχημα κάποιες ζημιές που γίνονται κατά καιρούς. Αντί, λοιπόν, να υπάρξει μία ήπια αντιμετώπιση του προβλήματος, η αντιπαιδαγωγική εξουσία μετατρέπει το κτήριο του σχολείου στα πρότυπα μιας φυλακής, στην οποία ο μαθητής είναι υποχρεωτικά εγκλεισμένος μέχρι να γίνει δεκαοκτώ ετών. Ένα καθεστώς που ασφαλώς δεν υφίσταται σε κανένα ιδιωτικό σχολείο, ούτε στα δημόσια σχολεία που βρίσκονται σε πιο εύπορες περιοχές. Στη Δάφνη, η μόνη ελπίδα απεικονιζόταν στα λουλούδια που βρίσκονται περιποιημένα στο προαύλιο, σαν όαση μέσα στο σίδερο και το μπετόν.  

Εκπαιδευτικοί άλλης κοπής

Τι θα γίνουν, λοιπόν, όλα αυτά τα παιδιά, που έχουν τόση αθωότητα, τόση όρεξη και τόσο ενθουσιασμό; Ποιος νοιάζεται για το μέλλον τους; Για την αξιοποίησή τους και όχι για τη χειραγώγηση και απονεύρωσή τους;
Οι πιο ευαίσθητοι δάσκαλοι είναι φανερό ότι νοιάζονται και προσπαθούν. Το είδα στο σχολείο, το άκουσα από τους μαθητές και το βίωσα κάνοντας παρέα με τους φιλόξενους καθηγητές στη Δάφνη. Κι απ’ αυτή την άποψη, ίσως τα πράγματα να είναι καλύτερα από παλιότερες εποχές. Ποιος εκπαιδευτικός θα βοηθούσε τους πιο αδύνατους μαθητές εκτός ωραρίου χωρίς πρόσθετη αμοιβή (κι αυτό γίνεται!) και ποιος θα ανησυχούσε για τα παιδιά που έχουν σοβαρά προβλήματα στο σπίτι; Αλλά και ποιος λυκειάρχης, στα χρόνια μου, θα καλούσε κάποιο διανοούμενο στο σχολείο να μιλήσει για το ροκ και το ρεμπέτικο! Γι’ αυτό, ένιωσα τεράστια ανακούφιση και αγαλλίαση όταν βεβαιώθηκα ότι αυτή η εμπειρία δεν ήταν εικονική, κι απ’ την άλλη βλαστήμησα το σύστημα και τους αρμόδιους γραφειοκράτες που πιστεύουν περισσότερο στην παιδαγωγική δύναμη της σιδερένιας πόρτας παρά στην αγωγή της ψυχής που επιλέγουν οι καθηγητές και τα παιδιά της θεατρικής και της μουσικής ομάδας στο 2ο Λύκειο της Δάφνης. Μπορεί τα παιδιά να μην ασχολούνται πολύ με την πολιτική, αλλά σίγουρα καταλαβαίνουν ήδη αρκετά ώστε στην ερώτησή μου για τους πολιτικούς, να απαντήσουν ομόφωνα, στον αέρα, με επιφωνήματα και εκφράσεις όχι και τόσο κολακευτικά για τους διαχειριστές της εξουσίας.
Ένας άλλος κόσμος είναι πράγματι εφικτός!

Στέλιος Ελληνιάδης

 

[H φωτογραφία -Το 2ο Λύκειο Δάφνης Στο Κόκκινο 105,5- είναι του Στέλιου Ελληνιάδη]

 ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ  :

 φ. 68, 4 Ιουνίου 2011