Από τον Σαββόπουλο στον Λαζόπουλο

Η πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα έκλεισε καλλιτεχνικά με την πληθωρική παρουσία του Διονύση Σαββόπουλου στη μεγάλη σκηνή του «Παλλάς» και του Λάκη Λαζόπουλου στη μικρή οθόνη της τηλεόρασης. Με μια πολυσύνθετη αναδρομή του ενός στην αφετηριακή δεκαετία του ’60 και ένα σχόλιο του άλλου στην τρέχουσα επικαιρότητα. Το χτες και το σήμερα; Περίπου.

 Κουβανέζικη επανάσταση, αντιπολεμικό κίνημα, Βιετκόνγκ, Πολιτιστική Επανάσταση, Τσε, Ανοιξη της Πράγας, Γαλλικός Μάης, Μαύροι Πάνθηρες, Μπέρκλεϊ, Μπιτλς, χιπισμός, ροκ, Ντίλαν, ψυχεδέλεια, μίνι φούστα, κασετόφωνα, Μαρκούζε, ερωτική απελευθέρωση, Γκοντάρ, Καστοριάδης, Γκαγκάριν, ταξίδι στο φεγγάρι, παλαιστινιακή αντίσταση, 114, Άξιον Εστί, ελληνικό ροκ, αντιδικτατορικός αγώνας… Αυτή τη δεκαετία ανατροπών συνόψισε ο Σαββόπουλος μέσα σε λίγα σπουδαία τραγούδια. Μάγοι στη σκηνή, Συννεφούλα, Ηλιος αρχηγός, Βιετνάμ γιε-γιε, Ωδή στον Γεώργιο Καραϊσκάκη, Ελλάδα ατέλειωτη παράγκα, Αμνηστία ’64, Στη συγκέντρωση της ΕΦΕΕ, ο Καραγκιόζης που ονειρεύεται… Θέματα, μουσικές, ύφος και τρόπος παρουσίασης έξω από το πολιτιστικό μέινστριμ. Η πιο ενδιαφέρουσα έκφραση της ανατρεπτικής δεκαετίας. Και σε συνθήκες λογοκρισίας.

Εκτοτε, η χούντα έπεσε, η Κύπρος διχοτομήθηκε, το Βιετνάμ απελευθερώθηκε, το απαρτχάιντ στη Ν. Αφρική καταργήθηκε, η Σοβιετική Ενωση κατέρρευσε, η Αμερική φτώχυνε, η Κίνα αναδύθηκε, η Βενεζουέλα του Σιμόν Μπολίβαρ αναστήθηκε, οι πόλεμοι επέστρεψαν, το κλίμα αλλάζει, τα τρόφιμα ακριβαίνουν, το νερό μολύνεται, το AIDS σκοτώνει εκατομμύρια, δικαιώματα και κοινωνικές παροχές περιορίζονται, διανοούμενοι υπερασπίζονται το σύστημα, οι Ρόλινγκ Στόουνς είναι δισεκατομμυριούχοι, οι Χέντριξ, Μόρισον, Τζόπλιν, Τζόουνς, Κομπέιν, Ασιμος, Γώγου κ.ά. αυτοχειριάστηκαν, ο Ακης Πάνου κατέληξε στη φυλακή, τα τραγούδια έγιναν mp3, οι ζωγράφοι εγκλωβίστηκαν στις γκαλερί και η ζωγραφική βγήκε στον δρόμο, η παιδεία έγινε εμπόριο και οι φοιτητές ψηφίζουν δεξιά, Γέλτσιν-Μπους-Μπλερ-Σαρκοζί-Μπερλουσκόνι επιτάχυναν την παρακμή του δυτικού μοντέλου, η Ελλάδα καίγεται στα τζάκια, η γλώσσα τσουρουφλίζεται στα σχολεία, ο Θεοδωράκης τιμήθηκε από την αστυνομία και τον στρατό και ο Παρθενώνας μετακόμισε από την Ακρόπολη σε πολυκατοικία στου Μακρυγιάννη.

Πού είναι ο νέος Σαββόπουλος να μας τα πει; Παρακολουθώντας την ωραία παράσταση στο «Παλλάς», ένιωθα την προσπάθεια του Διονύση να ξανασυνδεθεί με τη δεκαετία του ’60, επιστρατεύοντας τραγούδια, νοσταλγία και συναίσθημα. Δεν ήταν εύκολο. Ισως γιατί ο Σαββόπουλος χρόνια τώρα κρατάει αποστάσεις, ενώ πολλοί συνομήλικοί του στο κοινό δεν έπαψαν ποτέ να ζουν με το άρωμα της δεκαετίας του ’60. Και οι νέοι με τα λάπτοπ επίσης μεγαλώνουν με Ντίλαν, Ντορς, Στόουνς, Καζαντζίδη, Μπιθικώτση και Σιδηρόπουλο. Η αντίρρηση και η αμφισβήτηση εξακολουθούν να εκφράζονται με διαδηλώσεις για την παιδεία, αντιπολεμικές κινητοποιήσεις, ποδήλατα, καταλήψεις, ροκ και ρεμπέτικο. Σε αντίθεση με τους καλλιτέχνες, οι πολίτες με ανησυχίες δεν απομακρύνθηκαν ποτέ από το πνεύμα των sixties.

Ζητούνται νέοι ανατροπείς

Οι δεκαετίες που μεσολάβησαν άφησαν άδειους ουρανοξύστες στο Αμπου Ντάμπι, κουφάρια των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα, υπερχρεωμένα νοικοκυριά, σκάνδαλα, αύξηση αναλφαβητισμού, εκατομμύρια μεταναστών και προσφύγων, παραπληροφόρηση, καταναλωτισμό, τυποποιημένα πολιτιστικά προϊόντα, καταστροφή της φύσης, πείνα, εγκληματικότητα, ανεργία και ανασφάλεια. Πού είναι, όμως, οι νέοι φιλόσοφοι, πανεπιστημιακοί, ζωγράφοι, ποιητές και τραγουδοποιοί με ιδέες και πνευματικό ανάστημα να εκφράσουν την εποχή, να θέλουν να αλλάξουν τον κόσμο, να ξεβολευτούν; Πού είναι οι ανατροπείς της καθεστηκυίας αισθητικής; Οι διάδοχοι των καινοτόμων δημιουργών Ελύτη, Ρίτσου, Αναγνωστάκη, Γκάτσου, Χατζιδάκι, Θεοδωράκη, Ζαμπέτα, Ξαρχάκου, Καλδάρα, Λοΐζου, Τσαρούχη, Μόραλη, Κοψίδη, Κουν, Κωνσταντινίδη, Ασιμου κ.λπ.;

Κυριάρχησε η μικροαστική κουλτούρα που απαθανάτισε στους «Μικρούς Μήτσους» ο Λαζόπουλος. Photoshop οπίσθια και σιλικονούχα στήθη μπήκαν με νίτρο στη ζωή μας, πρωινάδικα εγκαταστάθηκαν στα διαμερίσματά μας, τζιπ με τσαρούχια κυριάρχησαν στα όνειρά μας και τηλεψωνάκηδες αναγορεύθηκαν βουλευτές κωλτούρας. Και το «Αλ τσαντίρι» ανέλαβε σχεδόν αποκλειστικά τον επιθετικό σχολιασμό του νεοελληνικού εξαμβλώματος. Αλλά ένα σόου δεν μπορεί να αναπληρώσει το καλλιτεχνικό ρεύμα ιδεών και δράσεων που λείπει. Εξάλλου, η τηλεόραση όλα τα κάνει κιμά. Αφαιρεί από τους πολίτες τη δημιουργικότητα και τη συμμετοχή και τους καθιστά υποχείρια της εξουσίας, παθητικούς καταναλωτές του προκάτ και της κακογουστιάς.

Εάν κάθε φορά εξεγείρονταν λιγάκι από την καυστική κριτική του Λαζόπουλου, εκατομμύρια τηλεθεατές θα ξεχύνονταν στους δρόμους. Η τηλεόραση μεταλλάσσει το πιπέρι σε καραμέλα και το διεγερτικό σε κατασταλτικό. Ακυρώνει τον κριτικό λόγο. Ακόμα και τις υπερβάσεις που επιτρέπουν οι λογοκριτές στον Λαζόπουλο επειδή είναι παιδί των ΜΜΕ με ασυναγώνιστη εμπορικότητα. Οι αγανακτισμένοι νοικοκυραίοι ευχαριστιούνται που τα λέει έξω από τα δόντια για λογαριασμό τους και μετά πάνε για ύπνο ξαλαφρωμένοι. Ούτε οι πιο εύστοχες ατάκες δεν τους ξεκολλάνε απ’ τον καναπέ για να κάνουν τον θυμό τους διαμαρτυρία. Και στις επόμενες εκλογές θα ψηφίσουν τους ίδιους.

Η παραδοσιακή αριστερά συντηρείται ακόμα χάρη στο πολιτιστικό της απόθεμα από το παρελθόν. Δεν ξανοίγεται ούτε διακινδυνεύει. Φοβάται το νέο, το διαφορετικό, το απρόβλεπτο, που δεν έχει αξιολογηθεί από τους ειδικούς.

Το καθιερωμένο χάσκει. Παραέξω, εκτός ΜΜΕ και «Παλλάς», υπάρχουν παιδιά που δημιουργούν παρέες, μουσικοί που παίζουν σε μουσικά σχολεία, καταλήψεις και μπαράκια, ζωγράφοι που κάνουν γκράφιτι σε τοίχους και τρένα, μικρομηκάδες που φτιάχνουν αυτοσχέδια φιλμάκια, εξαιρετικοί γελοιογράφοι και κομίστες με πένα αιχμηρή, ακτιβιστές που στήνουν μπλογκ, φυτεύουν παρκάκια στην άσφαλτο, κάνουν θέατρο δρόμου και εκδίδουν έντυπα σε όλη την Ελλάδα. Αλλά σ’ αυτές τις μικρές σκηνές δεν διεκδικούν δάφνες. Δεν ψάχνουν το φανταχτερό αλλά το αληθινό. Δεν προσφέρουν υλικό χρήσιμο για τηλεοπτικά παράθυρα, ραδιοφωνικά πλέιλιστ και πολιτιστικά τρίστηλα. Και δεν πάνε Μέγαρο.

Στέλιος Ελληνιάδης

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-Επτά,  17 Ιανουαρίου 2010

Ναι στην κουλτούρα, όχι στην εξουσία

Στο αντιεξουσιαστικό στέκι Nosotros στην καρδιά των Εξαρχείων όλες οι τέχνες βρίσκουν στέγη δωρεάν

Πρώτη φορά μού μίλησε για το Nosotros ο Λεωνίδας Χρηστάκης, ο «αρχαιότερος» εκδότης-σχολιαστής του αντιεξουσιαστικού χώρου («Κούρος», «Panderma», «Ιδεοδρόμιο»).

Από το 2005 που λειτουργεί ο «Ελεύθερος Κοινωνικός Χώρος», παρακολουθούσα τις δραστηριότητές του μέσα από τα μικροσκοπικά τετράφυλλα με το πρόγραμμα των εκδηλώσεών του. Πέρσι με κάλεσε σε μια συνέλευση μία φίλη που δεν έχει σχέση με τον αντιεξουσιαστικό χώρο αλλά μάθαινε τούρκικα με δάσκαλο έναν πολιτικό πρόσφυγα, ο οποίος το πρωί εργάζεται κούριερ και το βράδυ διδάσκει τη μητρική του γλώσσα σε όσους την επιλέγουν ανάμεσα στα αραβικά, γαλλικά, γερμανικά και ελληνικά.

Ολα παρέχονται στο Nosotros ελεύθερα, αφού το ενοίκιο του κτιρίου (δεν είναι κατάληψη) και τα έξοδα καλύπτονται από εισφορές και από το καφενείο που σερβίρει κονιάκ πέντε αστέρων, μπίρα, καφέδες και αναψυκτικά στον πρώτο όροφο της Θεμιστοκλέους 66, στην πλατεία Εξαρχείων. Η είσοδος είναι πάντα ελεύθερη. Κανένας δεν σε ρωτάει ποιος είσαι, κανένας δεν κοιτάει περίεργα τους επισκέπτες που μπαινοβγαίνουν σαν μελίσσι.

 

Χωρίς ονόματα και φωτογραφία

Κυριακή μεσημέρι πέφτει φασίνα. Σύμφωνα με το χειρόγραφο σημείωμα στον πίνακα ανακοινώσεων, είναι μέρα της Χορευτικής Ομάδας να κάνει καθαριότητα. Πρώτα σφουγγάρισμα και μετά πρόβα από 20-25 άτομα.

Ακολουθεί το σεμινάριο της Θεατρικής Ομάδας του Nosotros με ασκήσεις στο σανίδι.

Στο δεύτερο όροφο ανταλλάσσουμε απόψεις για να καταλάβω το σκεπτικό τους. Οσοι αναλαμβάνουν να μιλήσουν είναι προσεκτικοί. Δεν ξεφεύγουν από ένα άγραφο πλαίσιο συμφωνίας, που τους επιτρέπει να συνυπάρχουν χωρίς να αλληλοκαπελώνονται, ούτε να εμπλέκονται σε άσκοπες αντιπαραθέσεις με τις διάφορες ομάδες του αντιεξουσιαστικού χώρου, ιδιαίτερα τώρα που οξύνονται οι συγκρούσεις με την εξουσία και διαφοροποιούνται οι πολιτικές προσεγγίσεις. Επίσης, ζητούν να μην αναφερθούν τα ονόματά τους γιατί δεν θέλουν προσωπική προβολή.

 Μερικοί κρατούν μεγαλύτερες αποστάσεις. Η Χορευτική Ομάδα σε ένα ευγενικό e-mail γράφει: «Κατόπιν συνελεύσεως αποφασίσαμε να μη φωτογραφηθούμε και να μη συμμετάσχουμε στη δημιουργία αυτού του άρθρου… όχι γιατί είμαστε κακόπιστοι προς εσάς και την πρόθεσή σας, αλλά γιατί θεωρούμε ότι η προβολή του Nosotros, όπως και κάθε είδους αντιεξουσιαστικών συλλογικοτήτων, μέσα από ένα καθεστωτικό μέσο όπως είναι η «Ελευθεροτυπία», είναι ασυνεπής προς την ίδια την ουσία της συλλογικότητας». Σεβαστό. Αντιηγεμονισμός, αμεσοδημοκρατία, αυτοδιαχείριση, μίνιμουμ οργάνωση, όχι στα κόμματα, κόντρα στις ιδεολογίες, με την κοινωνία και όχι για την κοινωνία. Κάν’ το μόνος σου, ατομικά και συλλογικά. Εμφαση στον αυτοσχέδιο πολιτισμό και την κοινωνική δράση, με πολλές ομάδες, ανοιχτά, χωρίς μέλη, χωρίς ιεραρχία.

Οση ώρα μιλάμε, μια ομάδα μουσικών προβάρει με πέντε κιθάρες και πέντε μπουζούκια τραγούδια του Παπαϊωάννου και του Βαμβακάρη. Συνολικά, περίπου πενήντα άτομα συμμετέχουν στα μαθήματα του λαϊκορεμπέτικου τμήματος, ετοιμάζοντας αφιερώματα όπως αυτό που έκαναν για τον Τσιτσάνη οι «Τιτάνες».

Από τις ζωγραφιές στους τοίχους και τα καβαλέτα είναι φανερό ότι η αίθουσα χρησιμοποιείται σαν εργαστήρι και εκθεσιακός χώρος από τους ζωγράφους-δασκάλους και από καμιά τριανταριά σπουδαστές που μαθαίνουν να ζωγραφίζουν και να συζητούν θεωρητικά.

Ιδια ατμόσφαιρα και μεταξύ των φωτογράφων της ομάδας Κάμερα που διαθέτουν σκοτεινό θάλαμο, ενώ η Ομάδα Ψυχοδράματος εφαρμόζει προγράμματα εναλλακτικής ψυχικής υγιεινής στο χώρο της.

Οι συνομιλητές μου καπνίζουν, μέχρι που η κραυγή αποδοκιμασίας ενός πιτσιρικά πέντε-έξι χρονώ που βγαίνει με τις κάλτσες από το δωμάτιο του παιδικού εργαστηρίου για να πάει στην τουαλέτα, αυτομάτως σβήνει τα τσιγάρα. Κάθε φορά που ανοιγοκλείνει η πόρτα βλέπω δύο κοπέλες με κόκκινους και κίτρινους μανδύες να οργανώνουν το θεατρικό παιχνίδι σε ένα χώρο διακοσμημένο με χρώματα και παιδικές ζωγραφιές.

Εν τω μεταξύ, καταφθάνουν νεαρές και νεαροί από τα Βαλκάνια, την Ασία και την Αφρική με σπιτικά φαγητά για ένα τραπέζι με ασυνήθιστες γεύσεις με τη συνοδεία μουσικής που επιλέγει ο ντιτζέι από το Κουρδιστάν.

Σε μια από τις τακτικές συνελεύσεις, στη μεγάλη αίθουσα «πολλαπλών χρήσεων», καμιά εκατοστή νέοι και λίγοι μεσήλικες αποφασίζουν για τις επόμενες δράσεις. Οι κινητοποιήσεις από ομάδες του «χώρου» (παρεμβολή-ανακοίνωση στην τηλεόραση της ΕΡΤ, καταλήψεις Νομικής, Πολυτεχνείου, ΑΣΟΕΕ και ΓΣΕΕ, διακοπή παράστασης για ανακοίνωση στο Εθνικό Θέατρο, επίθεση στον «Τειρεσία», πυρπόληση χριστουγεννιάτικου δέντρου, κατάληψη της Λυρικής Σκηνής, διαδηλώσεις για Παλαιστίνη, πάρκα Ναυαρίνου και Πατησίων κ.λπ.), ορίζουν νέα πλαίσια.

«Δεν έχει νόημα να προσπαθήσουμε να επηρεάσουμε τις καταλήψεις- έχουν το κλίμα που θέλουν αυτοί που κάνουν την κατάληψη», λέει κάποιος. «Αν μας το ζητήσουν, αλλάζει».

Λογοτεχνικό καφενείο και προβολές

«Οχι αόριστες προτάσεις», επεμβαίνει μια κοπέλα. «Ο καθένας που προτείνει κάτι θα αναλάβει να διοργανώσει και τη συγκεκριμένη δράση. Κάνουμε ένα δρώμενο στην Ερμού κόντρα στην καταναλωτική μανία;».

«Εξω θα γίνουμε αρχαίοι!», απαντάει ένας από την Χορευτική Ομάδα, επικαλούμενος το κρύο που επικρατεί. «Πώς θα παίξουμε; Το σώμα για να κινηθεί θέλει και μια θερμοκρασία».

«Οχι δρώμενο καπελωμένο από μολότοφ», λέει ένας άλλος. Ο Πουλικάκος και μερικοί μουσικοί προσφέρονται να παίξουν τζάμπα στο Nosotros. Και τα έξοδα για τα ηχητικά πώς θα καλυφθούν; «Να κρεμαστεί στην πλατεία ένα πανό που θα απηχεί το πνεύμα των κινητοποιήσεων», υποστηρίζει κάποιος. «Αλλά τι θα γράφει; Επίθεση από το μέλλον; Ποιο μέλλον; Κι αν είναι χειρότερο;».

* Παράλληλα κυκλοφορούν χέρι χέρι τέσσερα σχέδια-προτάσεις του Φαϊτάκη για μια αφίσα. Οι διαφορετικές απόψεις εκφράζονται χωρίς αντεγκλήσεις. Μια ομάδα επισημαίνει ότι «ενώ η «Αντιεξουσιαστική Κίνηση» αποτελεί μία από τις ομάδες που συμμετέχουν με διακριτική παρουσία και προσφορά, υπάρχει η τάση να την ταυτίζουν με το Nosotros, απαξιώνοντας τον ανοιχτό και ελεύθερο, άρα αντιεξουσιαστικό, χαρακτήρα του».

* Οι ομιλίες και συζητήσεις πολιτικών, κοινωνικών και ιστορικών θεμάτων είναι συχνές, με τη συμμετοχή φορέων και πανεπιστημιακών όπως οι Στ. Ροζάνης, Ε. Πορτάλιου, Α. Λυδάκη, Β. Παυλόπουλος, Ελευθεριακή Κίνηση Βιοκαλλιεργητών Κορίνθου, Κενό Δίκτυο, ομάδα Urbi et Orbi του Nosotros και πολλών άλλων. Συζητήσεις για το περιβάλλον, τα εργοστάσια λιθάνθρακα, το ρατσισμό, τις φυλακές κ.λπ. Στην πρόσφατη παρουσίαση του βιβλίου «Το τέλος της ηγεμονίας» του Ρίτσαρντ Ντέι από το Φώτη Τερζάκη, προκλήθηκε μεγάλη συζήτηση από τοποθετήσεις ακροατών για τα χαρακτηριστικά των κινημάτων και τις σχέσεις/αντιθέσεις μαρξισμού-αναρχισμού.

* Στο λογοτεχνικό καφενείο, που επιμελείται ο Φιλήμονας Πατσάκης, αναλύονται ρώσοι συγγραφείς, και στις ποιητικές ανιχνεύσεις του Αντρέα Παγουλάτου συμμετέχουν ποιητές πλαισιωμένοι από καλλιτέχνες (Γ. Βεληβασάκη, Α. Ζαρακάς, Δ. Αρναούτης κ.ά.).

* Το χειμώνα, στις κινηματογραφικές προβολές, μπορεί κανείς να δει το ντοκιμαντέρ της Ελένης Πετροπούλου για τους τσιγγάνους μουσικούς της Κωνσταντινούπολης, το αφιέρωμα στον ισπανικό εμφύλιο, τον αποκλεισμό της Γάζας ή ένα ντοκιμαντέρ για την επαναστατική ζωή του Μαχνό στις στέπες της Ουκρανίας. Και η LGBTQ οργανώνει προβολές με θεματολογία από τη ζωή των μαύρων λεσβιών στις ΗΠΑ ώς τον ομοερωτισμό του ζωγράφου Καραβάτζιο.

* Το καλοκαίρι, στην ταράτσα, δίπλα στο δώμα που μονώθηκε και εξοπλίστηκε με όργανα για τις πρόβες των ροκ συγκροτημάτων που κάνουν συναυλίες τα σαββατόβραδα, στρώνονται καρέκλες και μαζεύεται κόσμος για να δει το «Δράκο» του Κούνδουρου ή το «Οργισμένο είδωλο» του Σκορσέζε.

* Αυτό το μήνα, μεταξύ άλλων, η θεατρική ομάδα «Παίζουμε» παρουσιάζει «Art Freak+άλλα μονόπρακτα» (μεθαύριο), η ομάδα Sid οργανώνει συζήτηση για τις νέες τεχνολογίες και τα κοινωνικά κινήματα (το Σάββατο), το Κέντρο Ζωής ενημερώνει για το Aids (24/4) και η Α. Δημητρίου προβάλλει την ταινία της «Πουλιά στο βάλτο» για τις γυναίκες στον απελευθερωτικό αγώνα την περίοδο 1941-44 (30/4).

Φεύγοντας από το Nosotros, μπορείς να πάρεις το τελευταίο τεύχος της «Βαβυλωνίας» (της μηνιαίας εφημερίδας της Α.Κ.) ή να συμμετάσχεις στην αφισοκόλληση διαμαρτυρίας για τα 60χρονα του ΝΑΤΟ.

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ: ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-Επτά, Κυριακή 5 Απριλίου 2009