Ο επαναστάτης με τη Fender

Στα 27 του ο Τζίμι Χέντριξ ήταν ήδη θρύλος. Σαράντα χρόνια μετά το θάνατό του, πολλοί τον μιμούνται, κανείς δεν τον ξεπέρασε.

Το όνειρο του Γιάννη Σπάθα (Socrates), του Αρη Τασούλη (Μπουρμπούλια), του Γιάννη Κιουρκτσόγλου, του Νίκου Δαπέρη, του Τάκη Ανδρούτσου (Πελόμα Μποκιού) και κάθε νεαρού κιθαρίστα πριν από σαράντα χρόνια ήταν να αποκτήσει μία κιθάρα Fender Stratocaster και έναν ενισχυτή Marshal 100 Watt. Δηλαδή, τα βασικά εργαλεία του Τζίμι Χέντριξ επί σκηνής.

[Ο Τζίμι Χέντριξ στο φεστιβάλ του Γούντστοκ. Στο βάθος διακρίνεται ο Μπίλι Κοξ.]

 

Περνώντας από την πιο ελαφριά ποπ στο πιο σκληρό ροκ, τα ελληνικά συγκροτήματα δέχονταν επιρροές από τους πιο εντυπωσιακούς και καινοτόμους μουσικούς. Ο Πιτ Τάουνσεντ των Who και ο Τζίμι Χέντριξ ήταν αυτοί που ξεχώριζαν περισσότερο. Οχι μόνο για τη δεξιοτεχνία τους, αλλά και για τις παραμορφώσεις που επέβαλαν στους ήχους σε συνδυασμό με τη σκηνική τους παρουσία που ξέφευγε από τα ήθη της εποχής.

Ειδικά ο Χέντριξ, που πέθανε πριν από 40 χρόνια, στις 18 Σεπτεμβρίου του 1970, άλλαξε τον τρόπο που παιζόταν και ακουγόταν η ροκ μουσική. Ολοι οι κιθαρίστες είχαν σαν βάση το ριθμ εντ μπλουζ. Στην Αγγλία, οι Ερικ Κλάπτον, Τζεφ Μπεκ, Κιθ Ρίτσαρντς, Πίτερ Γκριν, Τζον Μάγιαλ, Αλέξις Κόρνερ, Τζίμι Πέιτζ και πολλοί άλλοι εμπνέονταν απεριόριστα από τον ήχο της ακουστικής κιθάρας που προερχόταν από το Δέλτα του Μισισιπή και της ηλεκτρικής από το Σικάγο. Ολοι, όμως, ήταν λευκοί. Μέχρι που εμφανίστηκε ο Χέντριξ στο Λονδίνο. Ενας κιθαρίστας που διαμόρφωσε το προσωπικό του στιλ παίζοντας κλασικό ριθμ εντ μπλουζ και ροκ εντ ρολ με τους Isley Brothers και τον Λιτλ Ρίτσαντ στην Αμερική, χωρίς να κρύβει το θαυμασμό του για τον Μπομπ Ντίλαν και τον Εντι Κόχραν.

Ενα στιλ που ταίριαζε περισσότερο σε λευκούς ακροατές, που αναγόρευαν σε ινδάλματα τους σολίστες της κιθάρας, και λιγότερο σε μαύρους που εκφράζονταν καλύτερα μέσα από τους ρυθμούς της σόουλ μουσικής και τις φωνές του Τζέιμς Μπράουν και της Αρίθα Φράνκλιν. Γι’ αυτό, το ταλέντο του Τζίμι αναγνωρίζεται πρώτα στην Αγγλία, όπου οι κιθαρίστες προσπαθούσαν να δημιουργήσουν νέες πρωτότυπες φόρμες. Ο Χέντριξ έγινε αποδεκτός και βρήκε το κατάλληλο περιβάλλον για να δείξει το ταλέντο και την ευρηματικότητά του.

Στην Αμερική, ακόμα και στους προοδευτικούς κύκλους, οι μαύροι ήταν με τους μαύρους, οι λευκοί με τους λευκούς. Στο Γούντστοκ, το 1969, ελάχιστοι ήταν οι μαύροι καλλιτέχνες στο πλουσιότατο πρόγραμμα του φεστιβάλ. Κι όταν πια εμφανίστηκε ο Χέντριξ, στο κλείσιμο του τριημέρου, είχε μείνει μόνο το ένα τρίτο των πεντακοσίων χιλιάδων θεατών. Βέβαια, αποζημιώθηκαν για την αντοχή τους, γιατί ο Χέντριξ ήταν κάτι διαφορετικό και αποθεώθηκε όταν έπαιξε τον αμερικανικό εθνικό ύμνο σε μια ελεύθερη διασκευή που αναιρούσε το μιλιταριστικό χαρακτήρα του και έκτοτε θεωρείται το απαύγασμα των μουσικών του αντιπολεμικού κινήματος.

 

Ενωσε την πολιτική με τη μουσική

Στο Λονδίνο, ο Χέντριξ απέκτησε το σταθερό περιβάλλον που του έλειπε. Εχοντας χάσει νωρίς τη μητέρα του, στα 36 της από αλκοόλ, και με τα τρία από τα τέσσερα αδέρφια του με αναπηρίες μοιρασμένα σε ορφανοτροφεία και ανάδοχες οικογένειες, ο Χέντριξ, μόλις απολύθηκε από το στρατό που είχε καταταγεί για να γλιτώσει μια καταδίκη για κλοπή αυτοκινήτων, γύριζε σε όλη την Αμερική, από ξενοδοχείο σε ξενοδοχείο και από κλαμπ σε κλαμπ, προσφέροντας τις υπηρεσίες του σε διάφορα μαύρα συγκροτήματα.

Η τύχη του άλλαξε όταν ο μπασίστας των Ανιμαλς Τσας Τσάντλερ έγινε μάνατζέρ του και προσπάθησε να διοχετεύσει όλη αυτή τη δημιουργικότητα σε μια πετυχημένη καριέρα, με τη συνοδεία δύο λευκών μουσικών (Μιτς Μίτσελ και Νόελ Ρέντινγκ). Τα πρώτα δισκάκια 45 στροφών (Hey Joe, Purple Haze κ.λπ.) τον καθιέρωσαν αμέσως στην Αγγλία, ενώ στην Αμερική χρειάστηκε η επεισοδιακή του εμφάνισή στο φεστιβάλ του Monterey για να γίνει γνωστός.

Ενας μαύρος που έπαιζε ψυχεδελικό ροκ, ντυμένος χίπικα, με πολύχρωμα φαρδιά πουκάμισα και χαϊμαλιά, με δύο λευκούς μουσικούς, ήταν ανορθόδοξος ακόμα και στην πιο ανορθόδοξη περίοδο της ποπ κουλτούρας. Ολα είχαν ξαναγίνει πριν, αλλά όχι από ένα πρόσωπο. Ο Χέντριξ χρησιμοποιούσε κάθε αξεσουάρ για να παραμορφώνει τον ήχο και να τον παραποιεί με τρέμουλο και μικροφωνισμούς. Ο τεχνικός Ρότζερ Μάγερ επινοούσε εξαρτήματα που αλλοίωναν τον ήχο ειδικά για κείνον, τα οποία στη συνέχεια γίνονταν μέρος του εξοπλισμού κάθε ροκ κιθαρίστα. Ο Χέντριξ έπαιζε με την κιθάρα ανάμεσα στα πόδια ή πίσω στους ώμους, έπαιζε ακόμα και με τα δόντια, αξιοποιώντας ένα κόλπο που είχε δει να κάνουν περιθωριακοί μουσικοί του μπλουζ.

Μερικά τρικ ήταν αυθόρμητα και μερικά σκηνοθετημένα, αλλά σηματοδοτούσαν ρήξη, καθώς πολιτική και μουσική συνδέονταν. Ο Χέντριξ έσπασε αρκετές κιθάρες επί σκηνής ενισχύοντας το ριζοσπαστικό προφίλ του και μερικές τις έκαψε με βενζίνη, πριν τις μοιράσει σε μικρά κομμάτια στο κοινό. Μερικοί το θεώρησαν μαγεία, βουντού, που είχε ρίζες στις κοινότητες των μαύρων στον αμερικανικό Νότο. Και άλλοι πετυχημένο διαφημιστικό τρικ. Επίσης, ο Χέντριξ τραγουδούσε σολάροντας, ενώ συνήθως οι κιθαρίστες ακομπανιάρουν τον εαυτό τους.

Δοκιμάζοντας νέους ήχους

Ολα αυτά θα ήταν γελοία, αν δεν εναρμονίζονταν με υψηλή δεξιοτεχνία και πρωτοτυπία και δεν ενσωματώνονταν στα καταπληκτικά τραγούδια που έγραφε ο ίδιος ή διασκεύαζε με τρόπο μοναδικό. Παραμένουν μυθικές οι εκτελέσεις του Χέντριξ στα αριστουργήματα Killing Floor (Howlin’ Wolf), Rock me baby (Β.Β. King), Sg. Pepper’s (Beatles), All along the watchtower (Bob Dylan), Sunshine of your love (Cream) κ.ά. Μέχρι τότε, μόνο μουσικοί της τζαζ σαν τον Τζον Κολτρέιν έκαναν τόσους αυτοσχεδιασμούς και μόνον τραγουδιστές σαν τον Τζέιμς Μπράουν έκαναν εκρηκτικά σόου.

Ο Χέντριξ έλεγε «θέλω να κάνω με την κιθάρα μου αυτά που κάνει ο Λιτλ Ρίτσαρντ με τη φωνή του». Και ήταν τόσο αξιοθαύμαστα αυτά που άνοιξαν το δρόμο στο χαρντ ροκ, το τζαζ-ροκ και το χιπ-χοπ. Ο Μάιλς Ντέιβις, πρωτοπόρος στη μίξη τζαζ και ροκ, δεν ήταν ο μόνος καθιερωμένος μουσικός που θαύμαζε τον Χέντριξ, του οποίου η επιρροή εντοπίζεται στον Πρινς και τον Ice-Τ, αλλά κι εκεί που κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί. Είναι πολύ χαρακτηριστική η πόζα του Γιάννη Παπαϊωάννου που κάθεται πάνω στα σπασμένα πιάτα και παίζει με το μπουζούκι πάνω στους ώμους, σαν τον Χέντριξ-σκηνή που θα επαναληφθεί από πολλούς σε συναυλίες και κέντρα διασκέδασης.

Πολλοί και διαφορετικού είδους καλλιτέχνες δελεάστηκαν από τα κομμάτια του και τα ξανατραγούδησαν με το δικό τους ύφος, υπογραμμίζοντας την αξία του ως συνθέτη. Στην Ελλάδα, οι πρωτοπόροι MGC ηχογράφησαν σε δίσκο 45 στροφών το Foxy Lady, λίγο μετά την κυκλοφορία του στην Αγγλία! Στο εξωτερικό, μεταξύ άλλων, οι Cure, οι Pretenders, αλλά και ο τζαζίστας Πατ Μέθενι, έκαναν δεύτερες εκτελέσεις. Μάλιστα, ο Νάιτζελ Κένεντι, ο βιολιστής και μαέστρος που κατέχει το παγκόσμιο ρεκόρ πωλήσεων στην κλασική μουσική με τις «Τέσσερις Εποχές» του Βιβάλντι, διασκεύασε και ηχογράφησε έξι συνθέσεις του Χέντριξ, εξομοιώνοντάς τον με τον Μπαχ και τον Σοπέν!

Ο αναπάντεχος θάνατος του Τζίμι έδωσε λαβή για πολλές θεωρίες. Ενας συνεργάτης κατηγόρησε τον μάνατζερ Μάικ Τζέφερι ότι έβαλε να σκοτώσουν τον Χέντριξ εξαναγκάζοντάς τον να καταπιεί μεγάλες ποσότητες βαρβιτουρικών και οινοπνεύματος, κάτι που δεν απέκλεισε ο γιατρός που έκανε τη νεκροψία βρίσκοντας τεράστιες ποσότητες από κόκκινο κρασί όχι μόνο στο στομάχι και τα πνευμόνια του, αλλά και στα ρούχα και τα μαλλιά του. Η πιο στενή του φίλη Κάθι Μαίρη Ετσιγχαμ (για την οποία έγραψε και το τραγούδι The wind cries Mary) υποπτευόταν ότι η γυναίκα που ήταν μαζί του τη νύχτα της 18ης Σεπτεμβρίου 1970 έδωσε την υπερβολική δόση που ήταν μοιραία για τον μόλις 27χρονο καλλιτέχνη. Η έρευνα όμως της Σκότλαντ Γιαρντ δεν επιβεβαίωσε τις καταγγελίες και η επίσημη εκδοχή του θανάτου από αναρρόφηση δεν άλλαξε.

Στις ΗΠΑ αναπτύχθηκε η θεωρία της δολοφονίας του από τις μυστικές υπηρεσίες, ιδιαίτερα μετά τη δημοσιοποίηση των φακέλων του FBI που απεκάλυψαν ότι ο Χέντριξ, ο Τζιμ Μόρισον, η Τζάνις Τζόπλιν και άλλοι καλλιτέχνες που πέθαναν από μη φυσικές αιτίες, ήταν υπό παρακολούθηση είτε επειδή σχετίζονταν με το αντιπολεμικό κίνημα είτε επειδή είχαν «αποκλίνουσα συμπεριφορά» (σεξ, βία, ναρκωτικά κ.λπ.). Σ’ αυτή την πορεία πολιτικοποίησης και την επιρροή του κινήματος των Μαύρων Πανθήρων αποδίδουν ορισμένοι μελετητές την απόφασή του να δημιουργήσει, μετά τη διάλυση των Experience, ένα εξ ολοκλήρου μαύρο συγκρότημα, τους Band of Gypsys (Ορχήστρα των Γύφτων) με τον Μπίλι Κοξ και τον Μπάντι Μάιλς, τονίζοντας το χρώμα και την καταγωγή του. Μόνο οι ερωμένες του παρέμεναν λευκές!

Είναι εντυπωσιακό το απόθεμα της σύντομης καριέρας του Τζίμι Χέντριξ. Εκτός από τα τρία πρώτα LP που τον καθιέρωσαν σε διάστημα δύο ετών (1967-68), έχουν κυκλοφορήσει πάνω από εκατό δίσκοι με υλικό ηχογραφημένο σε συναυλίες, ραδιοφωνικούς σταθμούς και στούντιο. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν ακόμα εκπλήξεις. Ακούγοντας το πιο πρόσφατο CD «Valleys of Neptune», ο Ρον Τζέικομπς έγραψε ενθουσιασμένος ότι «ακούς τον Χέντριξ με ένα εντελώς νέο τρόπο». Ενώ άναβε φωτιές στις ζωντανές εμφανίσεις του (υπολογίζεται ότι ξεπερνούν τις 500), ξημεροβραδιαζόταν στο στούντιο δοκιμάζοντας νέους ήχους. Η υπέρμετρη τελειομανία και ο ακατάπαυστος πειραματισμός, που συχνά δεν κατέληγε σε συγκεκριμένο αποτέλεσμα, χάλασε τη συνεργασία με τον Τσάντλερ. Αυτός ήταν και ο λόγος που καταχρεώθηκε για να φτιάξει το Electric Lady Studio στη Νέα Υόρκη (το οποίο λειτουργεί μέχρι σήμερα). Αυτή η μεγάλη κληρονομιά τον ανέδειξε στον καλύτερο ροκ κιθαρίστα όλων των εποχών από το περιοδικό «Ρόλινγκ Στόουν».

Στο Λονδίνο, η έκθεση «Ο Χέντριξ στη Βρετανία», σαράντα χρόνια από το θάνατό του, θα είναι ανοιχτή έως τις επτά Νοεμβρίου, στο σπίτι που πριν από τον Χέντριξ έμενε ο συνθέτης Γεώργιος Φρειδερίκος Χέντελ. Και στο Σιάτλ, τη γενέτειρα του Τζίμι, το χάι-τεκ μουσείο μουσικής που δημιούργησε ο συνιδρυτής της Microsoft Πολ Αλεν για να τιμήσει το ίνδαλμά του, ξεπέρασε σε κόστος τα 100 εκατομμύρια δολάρια! Για πολλούς ανθρώπους, ο Τζίμι Χέντριξ είναι πράγματι αθάνατος! *

* Περισσότερες λεπτομέρειες για το στούντιο του Τζίμι Χέντριξ και τη σημερινή του κατάσταση στο ένθετο των «New York Times» στη σελίδα 14.

 

 

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ: ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-Επτά, Κυριακή 5 Σεπτεμβρίου 2010

Pop porn

«Η γυναίκα είναι γυμνή ή έτσι φαίνεται. Μόνο ένα κορμάκι στο χρώμα του δέρματος καλύπτει το σώμα της. Τα μακριά ξανθιά μαλλιά της πέφτουν στην πλάτη της. Είναι μέσα σ’ ένα κλουβί και τα δάχτυλά της γλιστράνε προκλητικά μέσα κι έξω από το στόμα της. Είναι σκηνή από μια συνηθισμένη πορνό ταινία; Δυστυχώς, όχι. Η γυναίκα είναι η Σακίρα, ποπ σουπερστάρ και τέταρτη πλουσιότερη τραγουδίστρια στον κόσμο», γράφει η Λιζ Τζόουνς στη «Ντέιλι Μέιλ».

Γυναίκες με στρινγκάκια, κολλητές δερμάτινες φόρμες, λεοπαρδαλέ κοστούμια, βρεμένες μπλούζες, σφιχτούς κορσέδες, διχτυωτές κάλτσες, τόπλες, ψηλά τακούνια και μπότες, σε όλες τις στάσεις και θέσεις, στο πίσω κάθισμα πολυτελών αυτοκινήτων, σε μεγάλα κρεβάτια, αχυρώνες, πλυντήρια, ντουζιέρες, νεκροταφεία, αμμουδιές και δωμάτια ξενοδοχείων, δεν γυρίζουν ταινίες για μεγάλους, αλλά βιντεοκλίπ με τα καινούρια τους τραγούδια. Ντυμένες σαν γάτες, τίγρεις ή σκλάβες, αλυσοδεμένες, με κολάρα, μάσκες, μαστίγια, γραβάτες, γάζες, σπαθιά και πυροβόλα όπλα, φιλιούνται, ψευτοσυνουσιάζονται και χαϊδεύονται μόνες ή με πολλούς/ πολλές παρτενέρ σε φυλακές, σχολεία, μοτέλ, ασανσέρ και πισίνες. Τα σώματα ημίγυμνα ή ολόγυμνα. Ολα τα ερωτικά φετίχ που προέρχονται από την πορνογραφία ταυτίζονται με τα τραγούδια και τις γυναίκες που τα ερμηνεύουν στις οθόνες της τηλεόρασης και του υπολογιστή. Και, κατά προέκταση, στις μουσικές σκηνές και τις εξέδρες των συναυλιών που θυμίζουν υπαίθρια στριπτιζάδικα, όταν η τραγουδίστρια «χορεύει» γύρω από μία κάθετη μεταλλική μπάρα ντυμένη και βαμμένη σαν πορνοστάρ!

Οταν ο Ελβις ήταν… προκλητικός

Το 1989, όταν η Σερ γύρισε ένα βιντεοκλίπ στο καταδρομικό «Μισούρι», καθισμένη πάνω σ’ ένα γιγάντιο κανόνι τριγυρισμένη από εκατοντάδες ναύτες, το MTV αρχικά έκοψε το βίντεο γιατί η 43χρονη τραγουδίστρια φορούσε πολύ λίγα ρούχα και έδειχνε το τατουάζ της πεταλούδας στον πισινό της. Σήμερα, αυτά τα βίντεο δεν προκαλούν αντιδράσεις, γιατί έτσι είναι πια η ποπ μουσική, γράφει ο Τζόνι Ντι.

Ανέκαθεν υπήρχαν σέξι τραγουδιστές και τραγούδια με υπονοούμενα, αλλά στο επίκεντρο της παραγωγής παρέμεναν τα τραγούδια. Οι κινήσεις του Ελβις θεωρούνταν προκλητικές, αλλά χωρίς τα καταπληκτικά τραγούδια δεν θα βοηθούσαν την καριέρα του. Ακόμα και το αισθησιακό «Je t’ aime, moi non plus» του Σερζ Γκένσμπουργκ με την Τζέιν Μπίρκιν στη δεκαετία του 1970, αποτελούσε εξαίρεση.

Το βίντεο και το MTV διευκόλυναν τη μετάλλαξη της μουσικής βιομηχανίας. Το τραγούδι θα ακολουθούσε τις ανάγκες της διαφήμισης και του μάρκετινγκ. Από το 1981, το MTV «δημιούργησε σταδιακά τη δική του «αισθητική», η οποία επεκτάθηκε στη διαφήμιση, τις ταινίες και την εμπορική τηλεόραση», γράφει η ερευνήτρια Σέρι Καθλίν Κόουλ. «Το MTV από μέσο για την προώθηση διαφόρων προϊόντων έγινε το ίδιο ένα προϊόν το οποίο μπορεί να περνάει μηνύματα και ως εκ τούτου ιδεολογία στο μαζικό του ακροατήριο», υποστηρίζει ο καθηγητής στο τμήμα επικοινωνίας του πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης Σατ Τζάλι.

Σ’ αυτό το τοπίο, τίποτα δεν αποκλείεται. Οι απαγορεύσεις κάποιων βίντεο με σεξιστικό περιεχόμενο εξασθενούσαν καθώς η βιομηχανία έριχνε όλο και περισσότερο σεξ στην εικόνα, με τη συμβολή των ίδιων των καλλιτεχνών. Ηταν θέμα χρόνου η κατάργηση των περιορισμών και η εμπλοκή του τραγουδιού με τα στερεότυπα της πορνογραφίας. Στο βίντεο του τραγουδιού «Κορίτσια σε ταινία» που καθιέρωσε τους Duran Duran στην Αμερική, η κάμερα δείχνει περισσότερο κάποια ιδιαίτερα μέρη του γυναικείου σώματος. «Η γυναίκα δεν αντιμετωπίζεται ως ένα πλήρες άτομο, αλλά ως μία συλλογή «τμημάτων» που προσφέρονται για σεξουαλική χρήση», τονίζει η Κόουλ. Σε έρευνα του Συμβουλίου Γονέων για την Τηλεόραση, σε 71 ώρες προγράμματος του MTV, καταγράφηκαν 1.548 σεξουαλικές σκηνές με 3.056 εικόνες σεξ ή γυμνού, δηλαδή μία σεξουαλική σκηνή κάθε 6,6 λεπτά. Στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιρλανδία, το MTV μπαίνει σε 10 εκατ. σπίτια και παρακολουθείται από το 73% των αγοριών και το 78% των κοριτσιών από 12 ετών και πάνω.

Σημαντικότατο ρόλο, σύμφωνα με τη Μέρεντιθ ΛεΒάντ, έπαιξαν οι νομοθετικές αλλαγές στις ΗΠΑ που επέτρεψαν την πολλαπλή ιδιοκτησία μέσων ενημέρωσης και ευνόησαν την «κανονικοποίηση» της πορνογραφίας. Εταιρείες με μεγάλη εμβέλεια μπήκαν χοντρά στην πορνογραφία. ΑΤ&Τ, Yahoo!, Marriott, Hilton, AOL Time Warner, General Motors και Fox-DirecTV του Μέρντοχ προβάλλουν την πορνογραφία σε εκατομμύρια σπίτια. Μία βιομηχανία που ήταν παράνομη νομιμοποιήθηκε και καλλιέργησε το μείγμα ποπ και πορνό κουλτούρας. Οι συντηρητικοί ενοχλούνται από την προβολή του σεξ, αλλά δεν νοιάζονται καθόλου για τη χρήση της γυναίκας ως αντικειμένου. Εξάλλου, οι θρησκόληπτοι αποτελούν κρυφίως τους καλύτερους πελάτες της βιομηχανίας πορνό. Η γυναίκα, έτσι κι αλλιώς, είναι κατώτερη από τον άντρα.

Η Μαντόνα είναι βασικός φορέας των αλλαγών στη σχέση της μουσικής με την εικόνα και στο ρόλο της γυναίκας ποπστάρ. Απελευθερώνεται η γυναίκα δείχνοντας δημόσια και χρησιμοποιώντας σεξουαλικά το σώμα της ή υποβαθμίζεται σε αντικείμενο χρήσης; Τα τραγούδια έχουν αυτοτελή αξία ή απλώς υπηρετούν την εικόνα; Τα ερωτήματα αυτά συνεχίζουν να απασχολούν τους κοινωνιολόγους, τους μουσικολόγους και τις φεμινίστριες που εμφανίζονται διχασμένες.

«Η «μουσική» δεν πουλάει τη μουσική», υποστηρίζει η νεαρή μπλόγκερ Τζέσικα Αστρονοτ. «Η ποπ είναι προϊόν που ελέγχεται από κάποιον άντρα σ’ ένα γραφείο. Ο μόνος τρόπος που αντιλαμβάνεται για να πουλήσει τη μουσική είναι να πουλάει το γυναικείο σώμα. Το σεξ πουλάει… Παρακολουθώντας τα μουσικά βίντεο είναι σχεδόν το ίδιο με το να παρακολουθείς μαλακό πορνό. Οι γυναίκες αντικειμενοποιούν τους εαυτούς τους». Πράγματι, οι τραγουδίστριες συναινούν, για δόξα και λεφτά.

Ως «το ακουστικό ισοδύναμο της σκληρής πορνογραφίας» χαρακτηρίστηκε το άλμπουμ της Τζάνετ Τζάκσον «Damita Jo», με το τραγούδι «Sexhibition». Η Τζάκσον είχε προκαλέσει σκάνδαλο όταν κατά τη διάρκεια της εμφάνισής της στον τελικό του αμερικανικού ποδοσφαίρου βγήκε στιγμιαία (και τυχαία;) το στήθος της σε κοινή θέα ενώπιον δεκάδων εκατομμυρίων τηλεθεατών, την ώρα που ο Τζάστιν Τίμπερλεϊκ τραγουδούσε «θα σε έχω γδύσει μέχρι να τελειώσει αυτό το τραγούδι».

Το σαδομαζοχιστικό «Justify my love» της Μαντόνα είναι σχεδόν ξεχασμένο, το μοντέλο της όμως κυριάρχησε.

Η Αλάνις Μορίσετ πηγαίνει μισόγυμνη για ψώνια, η Λέιντι Γκάγκα αναπαριστά αυνανισμό πάνω σε μοτοσικλέτα υπό τα όμματα επτά αντρών, η Αλέσα Ντίξον τραγουδάει φορώντας τα εσώρουχα για εξώρουχα και η Ερικα Μπαντού κάνει στριπτίζ περπατώντας στο σημείο όπου δολοφονήθηκε ο Τζον Κένεντι.

Μπιγιονσέ, Σίντι Λόπερ, Κάτι Πέρι, Τζένιφερ Λόπεζ, Μπρίτνεϊ Σπίαρς, Girls aloud και άλλες τραγουδίστριες με τις προκλητικές εμφανίσεις τους. Ακόμα και η Μπιορκ εμφανίζεται μισοντυμένη στο «Pagan Poetry». Μόνο γυναίκες νέες, όμορφες και διαθέσιμες. Οι άλλες στην πυρά.

Αλλά και άντρες χρησιμοποιούν τα γυναικεία σώματα. Η Τζίντζερ Λιν Αλεν υποδύεται την πόρνη σε βίντεο των Metallica και η Τερέζα Μέι μία στριπτιζέζ σε τραγούδι των Prodigy. Το στριπτίζ είναι συνηθισμένο, από τον ράπερ 50 Cent ώς τους Massive Attack. Και δεν λείπουν ούτε οι σκηνές επίδειξης από τους καλλιτέχνες. Ο Ρόμπι Ουίλιαμς συμμετέχει σε αναπαράσταση ομαδικού σεξ, όπως και ο Jadakiss. Οι Hollywood Undead «παίζουν» με γυμνά κορίτσια, οι Placebo οργανώνουν όργιο και ο Μάνσον δείχνει τα γεννητικά του όργανα, ενώ οι Rammstein τα καλύπτουν με τα μουσικά τους όργανα και σε άλλο βίντεο επιδίδονται σε σκληρό σεξ.

Η απόσταση ώς την ενεργή συμμετοχή των αυθεντικών πορνοστάρ έχει ήδη καλυφθεί. Στις γνωστότερες, όπως η Ιντια και η Σκάι Λόπεζ, μη εξαιρουμένης της Πάρις Χίλτον, προστέθηκε «μία ροκ εν ρολ τύπισσα, η Σάσα Γκρέι, πριγκίπισσα του πορνό», γράφει ο Ντάνιελ Κρεπς στο περιοδικό «Ρόλινγκ Στόουν». Μόλις 22 ετών, από αμερικανίδα μητέρα και έλληνα πατέρα, η Μαρίνα Αννα Χατζή δήλωσε στη δημοσιογράφο Βανέσα Γρηγοριάδη ότι θεωρεί το πορνό απελευθερωτικό για τη γυναίκα, είναι αντιρατσίστρια και θαυμάζει τον Τσε και τον Ζαν-Λικ Γκοντάρ!

Σεξουαλικές εικόνες και βία

Αυτό το φαινόμενο, που από περιστασιακό έγινε κανόνας, απέκτησε μιμητές σε όλο τον κόσμο, από τη Τζούλια ώς τη Βουλγάρα Γκεργκάνα. Μάλιστα, οι μέινστριμ καλλιτέχνες που παίζουν το χαρτί του σεξ απολαμβάνουν προνόμια. Και δεν αναφέρομαι μόνο στις ενδυματολογικές προτιμήσεις της Βανδή, της Κοκκίνου και παλιότερα της πρωτοπόρας Αντζελας Δημητρίου. Η κρατική ΕΡΤ και η εταιρεία αναψυκτικών που τον χρυσοπλήρωσε για τα διαφημιστικά αποθέωσαν τον Σάκη Ρουβά που προκαλεί τα πιτσιρίκια με εμφανίσεις αλά Μάικλ Τζάκσον που χορεύοντας δεν παρέλειπε να επιδεικνύει και τα γεννητικά του όργανα.

Με 226.000 πράξεις βίας σε βάρος γυναικών ετησίως (2009) και 11.648 βιασμούς (2008), το υπουργείο Εσωτερικών της Βρετανίας ανέθεσε μία έρευνα στην ψυχολόγο δρα Λίντα Παπαδοπούλου, η οποία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η κατανάλωση των σεξουαλικών εικόνων συνδέεται με τη βία εναντίον των γυναικών και την εμφανίζει ως κανονική συμπεριφορά.

Οι εικόνες αυτές έχουν επιπτώσεις στους νέους, που μιμούνται τα πρότυπα. «Εάν παρατηρήσεις μια Παρασκευή βράδυ τις γυναίκες που παρελαύνουν στο κέντρο των πόλεων της Βρετανίας, θα δεις πόσο παίρνουν τοις μετρητοίς τα ντυσίματα και τα μακιγιαρίσματα των τραβεστί και των πορνών που βλέπουν στις οθόνες τους», επισημαίνει η Λιζ Τζόουνς. «Ακόμα και στο σχολείο προσπαθούν να μιμούνται τις εμφανίσεις της Μπιγιονσέ», προς μεγάλη ικανοποίηση των εταιρειών ένδυσης και καλλωπισμού που, διαφημίζοντας τα προϊόντα τους με «δάνεια» από την πορνογραφία, διευρύνουν ηλικιακά την πελατεία τους, πουλώντας σουτιέν, δαντελωτά εσώρουχα, κρέμες και κολόνιες σε όλο και μικρότερα παιδιά.

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ: ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-Επτά,  Κυριακή 25 Ιουλίου 2010

Καλλιτέχνες σε εγρήγορση

Από την Αμερική έως την Ινδία και από τη Μέση Ανατολή έως την Καραϊβική, η εξουσία αναγκάζει τους ανήσυχους δημιουργικούς ανθρώπους να βρίσκονται σε συνεχή ετοιμότητα και εγρήγορση.

Ο Ζαν – Λικ Γκοντάρ ανατάραξε τα γαλλικά νερά με την άρνησή του να παρευρεθεί στο Φεστιβάλ των Κανών σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την τοκογλυφική «βοήθεια» των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων στην Ελλάδα. Το ίδιο είχε κάνει όταν επρόκειτο να τιμηθεί σε φεστιβάλ κινηματογράφου στο Ισραήλ, επικαλούμενος την κακομεταχείριση των Παλαιστινίων. Και ο ιρλανδός σκηνοθέτης Κεν Λόουτς ανάγκασε το Φεστιβάλ του Εδιμβούργου να επιστρέψει μια ισραηλινή χορηγία, ενώ απέσυρε την ταινία του από το φεστιβάλ της Μελβούρνης που είχε χορηγό την ισραηλινή πρεσβεία.

Ολοι κατά του νόμου

Στις ΗΠΑ, οι διαμαρτυρίες δεν εστιάζονται μόνο στους πολέμους. Ο Μάικλ Μουρ ανέδειξε με την ταινία Sicko τις τεράστιες τρύπες του συστήματος υγείας. Και τώρα, ένας νέος νόμος για τους μετανάστες στην Αριζόνα, ξεσήκωσε θύελλα και δίχασε την Αμερική.

Η Σακίρα, με καταγωγή από την Κολομβία, τα πήρε στο κρανίο και πήγε στο Φίνιξ για να μεταπείσει τις τοπικές αρχές. Ο Πορτορικανός Ρίκι Μάρτιν, στην απονομή των βραβείων του Billboard για τη μουσική λάτιν, αποθεώθηκε από το ακροατήριο λέγοντας εκτός κειμένου «Αυτός ο νόμος είναι απαράδεκτος. Σταματήστε τις διακρίσεις! Σταματήστε το μίσος! Σταματήστε τον ρατσισμό!» Αλλά και η Λίντα Ρόνσταντ δήλωσε «οι Μεξικανο-αμερικανοί δεν πρέπει να υποκύψουν» και ο Τζο Σατριάνι «εάν ζεις σε πόλεις των συνόρων, αισθάνεσαι ότι βρίσκεσαι σε πολιορκία. Τα τελευταία 15 χρόνια, η διάβρωση των δικαιωμάτων των αμερικανών πολιτών μάς έχει κάνει να ζούμε σε αστυνομικό κράτος».

Πολυάριθμοι καλλιτέχνες του χιπ-χοπ στην Αριζόνα ένωσαν τις φωνές τους με τους Rage against the Machine, Sonic Youth, Massive Attack και άλλους, που μαζεύουν υπογραφές εναντίον του νόμου. Ο Κάρλος Σαντάνα έγραψε τραγούδι για την περίσταση, όπως και ο Γουίλι Νέλσον. Οι Los Lobos, Daryll Hall και John Oates ακύρωσαν τις εμφανίσεις τους στην Αριζόνα, συμμετέχοντας στο μποϊκοτάζ που έχει κηρυχθεί από πολλούς δήμους επειδή ο νόμος επαναφέρει καθεστώς φυλετικών διακρίσεων. Πεποίθηση που μοιράζεται και ο Λευκός Οίκος που πιθανότατα θα προσβάλει συνταγματικά τον νόμο SB1070.

Ενα άλλο μποϊκοτάζ, παγκόσμιο, βρίσκεται σε εξέλιξη εναντίον του Ισραήλ. Μποϊκοτάζ στο εμπόριο, τις επενδύσεις και την κουλτούρα, σαν αυτό που εφαρμόστηκε κατά του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική. Ενώσεις πανεπιστημιακών και ανώτατα ιδρύματα μποϊκοτάρουν τα ισραηλινά πανεπιστήμια επειδή διαπλέκονται με τον στρατό και στηρίζουν την κατοχή των παλαιστινιακών εδαφών. Γνωστοί διανοούμενοι (Brian Eno, Amiri Baraka, Ντομένικο Λοζούρντο, Εντουάρντο Γκαλεάνο κ.ά.) υποστηρίζουν το πολιτιστικό μποϊκοτάζ. Παλαιστίνιοι φοιτητές έγραψαν στον ολλανδό dj Τιέστο: «Αγαπητέ Τιέστο, σου γράφουμε από τη Γάζα, όπου πια δεν μπορούμε να τραγουδήσουμε, και όπου κανένας διεθνής τραγουδιστής και dj δεν επιτρέπεται να παίξει και να τραγουδήσει για μας. Εχουμε πάθει ασφυξία μετά από τέσσερα χρόνια θανατηφόρας πολιορκίας».

Ο Έλβις Κοστέλο και οι Pixies ματαίωσαν τις συναυλίες Ιουνίου-Ιουλίου στο Τελ Αβίβ. Εχουν προηγηθεί οι ακυρώσεις από Κάρλος Σαντάνα, Gil Scott-Heron, Bono/U2 κ.ά. Οι Klaxons και Gorillaz Sound System ματαίωσαν τις εμφανίσεις τους μετά την αιματηρή επιδρομή των Ισραηλινών στον στολίσκο με την ανθρωπιστική βοήθεια για τη Γάζα. Αντιθέτως η Μαντόνα, ο Πολ Μακ Κάρτνεϊ, η Σούζαν Βέγκα κ.ά. αγνόησαν το μποϊκοτάζ, ενώ έχουν αναγγελθεί παραστάσεις των Τζεφ Μπεκ, Μαρκ Νόπφλερ, Placebo και του Ελτον Τζον. Ο τελευταίος για να δικαιολογηθεί δήλωσε ότι η μουσική ενώνει τους ανθρώπους, θυμίζοντας όμως σε όλους ότι ήταν ένας από τους λίγους καλλιτέχνες που είχαν παραβιάσει το μποϊκοτάζ του ΟΗΕ εναντίον του ρατσιστικού καθεστώτος της Νότιας Αφρικής.

Πέρσι ο Λέοναρντ Κόεν αναζήτησε συμβιβαστική λύση προσφέροντας τα έσοδα σε πληγείσες οικογένειες Εβραίων και Παλαιστινίων, αλλά δεν έπεισε έχοντας χορηγό την Israel Discount Bank, η οποία χρηματοδοτεί τον παράνομο εποικισμό, αναγκάζοντας και τη Διεθνή Αμνηστία να αποσύρει τη συμμετοχή της. Ο Κοστέλο, στην ιστοσελίδα του, αναφέρει ότι «υπάρχουν περιπτώσεις που το να περιλάβεις απλώς και μόνο το όνομά σου σε μία συναυλία μπορεί να ερμηνευθεί σαν μια πολιτική πράξη που σημαίνει πολύ περισσότερα απ’ οτιδήποτε μπορεί να τραγουδηθεί και να δίνει την εντύπωση ότι δεν νοιάζεσαι καθόλου για όσα υποφέρουν οι αθώοι».

Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος χαρακτήρισε τον Κοστέλο «ανάξιο να εμφανιστεί στο Ισραήλ», αλλά, όπως επισημαίνει ο ανταποκριτής της «The Guardian» Ρόρι Μακ Κάρθι, «το Ισραήλ είναι αυτό που έχει απαγορεύσει σε ανθρώπους να εισέλθουν στη χώρα λόγω των απόψεών τους, όπως στον εβραίο ακαδημαϊκό Νόαμ Τσόμσκι». Και δεν είναι ο μόνος.

Ο καθηγητής Ν. Φίνκελσταϊν και ο ειδικός απεσταλμένος του ΟΗΕ καθηγητής Ρ. Φολκ, διακεκριμένοι εβραίοι των ΗΠΑ, χαρακτηρίστηκαν στο αεροδρόμιο Μπεν Γκουριόν ανεπιθύμητοι. Πρώτη φορά οι ανά τον κόσμο εβραίοι διανοούμενοι είναι βαθιά διχασμένοι σχετικά με την πολιτική του Ισραήλ. Μέσα σε έναν μήνα ξεπέρασαν τους επτά χιλιάδες αυτοί που υπέγραψαν το κείμενο της νεοσύστατης J(ewish)Call, που θεωρείται ευρωπαϊκό αντίστοιχο της JStreet που κοντράρει το φιλοϊσραηλινό λόμπι των ΗΠΑ.

Στο Ισραήλ και το Ιράκ

Αναμφίβολα, οι φονικές επιδρομές στη Γάζα, στο Ντουμπάι και στον στολίσκο, μαζί με τον εποικισμό στη Δυτική Οχθη και την εκδίωξη Αράβων από την Ιερουσαλήμ, έχουν εξεγείρει πολλούς πνευματικούς ανθρώπους, και μέσα στο Ισραήλ. Οι απόψεις των Τζεφ Χάλπερ (ανθρωπολόγος, συνιδρυτής της επιτροπής ενάντια στις κατεδαφίσεις-ICAHD), Γιούρι Αβνέρι (ειρηνιστής της Gush Shalom, συγγραφέας), Γκιντεόν Λεβί και Αμίρα Χας (δημοσιογράφοι), Γκίλαντ Ατζμον (μουσικός τζαζ), Ιλάν Πάπε (καθηγητής ιστορίας) και πολλών άλλων προσωπικοτήτων βρίσκουν απήχηση διεθνώς. Το κείμενο «84» πανεπιστημιακών εβραϊκής καταγωγής στη Βρετανία είναι ένα από τα πολλά που καταγγέλλουν σθεναρά την ισραηλινή πολιτική. Στον Καναδά 500 καλλιτέχνες τάχθηκαν κατά του άπαρτχαϊντ, στην Αυστραλία 300 πανεπιστημιακοί έστειλαν επιστολή στον πρωθυπουργό και στις ΗΠΑ 900 ακαδημαϊκοί ζήτησαν από τον πρόεδρο Ομπάμα να παρέμβει για την άρση του αποκλεισμού των Παλαιστινίων.

Επίσης, πολλά καινούρια βιβλία («Η Παλαιστίνη σε κομμάτια» του πρώην στελέχους της CIA Β. Christison, «Ισραηλινό άπαρτχαϊντ» του δημοσιογράφου Μπεν Ουάιτ, «Η επινόηση του εβραϊκού λαού» του καθηγητή ιστορίας στο πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ Σλόμο Σαντ κ.λπ.) ανατρέπουν τις κατασκευές της ισραηλινής προπαγάνδας. Η θεατρική παράσταση της Μάνιας Παπαδημητρίου με θέμα την αμερικανοεβραία ακτιβίστρια Ρέιτσελ Κόρι, που συνεθλίβη από μια μπουλντόζα Caterpillar προσπαθώντας να σώσει ένα σπίτι, εκφράζει την αλληλεγγύη των πνευματικών ανθρώπων στον λαό της Παλαιστίνης.

Στην Ινδία, το κράτος στρέφεται εναντίον της Αρουντάτι Ρόι, που έχει τιμηθεί με το βραβείο Μπούκερ για το βιβλίο της «Ο θεός των μικρών πραγμάτων», επειδή επισκέφθηκε αποκλεισμένες περιοχές εκατομμυρίων ιθαγενών και κατήγγειλε τη βίαιη εκδίωξη από τη γη τους που εκχωρείται σε πολυεθνικές εταιρείες όπως η Union Carbide, υπεύθυνη για τον θάνατο 20 χιλιάδων ανθρώπων από τοξικά αέρια.

Η κατάσταση των διανοουμένων είναι εντελώς τραγική στο Ιράκ. Στο Λονδίνο, ο γλύπτης Dia Azzawi κατασκευάζει μνημείο για 600 δολοφονημένους καλλιτέχνες και διανοούμενους και η ζωγράφος Hana Malallah, η οποία αναγκάστηκε το 2006 να εγκαταλείψει σε κατάσταση πλήρους διάλυσης την κάποτε περίφημη Σχολή Καλών Τεχνών της Βαγδάτης, συνθέτει έργα που απεικονίζουν την καταστροφή κάθε τέχνης στο Ιράκ.

Τώρα, μετά την επιδρομή των ξένων εργολάβων που εκμεταλλευόμενοι το τσουνάμι στην Ινδονησία εκδίωξαν τους ψαράδες από τα παραλιακά χωριά για να χτίσουν ξενοδοχειακά συγκροτήματα, η Ναόμι Κλάιν, συγγραφέας δύο παγκόσμιων μπεστ-σέλερ («Νο Logo» και «Το Δόγμα Σοκ»), ξεσκεπάζει το υποκριτικό ενδιαφέρον της Δύσης για τη σεισμόπληκτη Αϊτή. Σε αντίθεση με τις φιλανθρωπικές προσπάθειες του Τζορτζ Κλούνεϊ και άλλων καλλιτεχνών για την ανακούφιση των θυμάτων (Αλίσια Κις, Μπρους Σπρίνγκστιν, Στίβι Γουόντερ, Στινγκ, Μπιγιονσέ, Νιλ Γιανγκ, Τέιλορ Σουίφτ, Coldplay κ.ά.), ο αμερικανικός στρατός έχει καταλάβει τη χώρα και οι μεγαλοεργολάβοι διαμοιράζονται το φιλέτο της Καραϊβικής.

Σε όλο τον κόσμο, διανοούμενοι και καλλιτέχνες ρίχνουν το ειδικό τους βάρος σε αγώνες για τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ειρήνη, τη δημοκρατία, το περιβάλλον, την ελευθερία, την ανεξαρτησία. Συνήθως δεν αποτελούν πλειοψηφία και συχνά πληρώνουν ακριβά την ευαισθησία τους. Αλλά η ανθρωπότητα τους χρειάζεται. Γιατί οι αδύνατοι είναι ανυπεράσπιστοι.

Αναχωρώντας απ’ τη ζωή, ο νομπελίστας Ζοζέ Σαραμάγκου ξαναθύμισε ότι, όταν η δόξα, ο πλούτος και ό,τι άλλο συνεπάγεται η επιτυχία δεν αμβλύνουν τη συνείδηση ενός καλλιτέχνη ή διανοούμενου η κοινωνική του παρέμβαση δρα πολλαπλασιαστικά και η φωνή του ακούγεται δυνατότερα.

Στέλιος Ελληνιάδης

 

 

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-Επτά,  Κυριακή 4 Ιουλίου 2010

Πώς η μουσική έγινε βιομηχανία

Μια μελέτη για επτά νότες και εκατομμύρια δολάρια

 

[Το βαρύ πυροβολικό της αμερικανικής μουσικής βιομηχανίας την εποχή του Τιν Παν Αλεϊ μπροστά στη μασκότ της «His master’s voice».]

 

 

 

 

 

Θεωρούμε τις αλλαγές που φέρνουν οι σημερινές τεχνολογίες στη μουσική επαναστατικές επειδή τις βιώνουμε, αλλά και γιατί αγνοούμε τις πραγματικές επαναστάσεις που προηγήθηκαν για να φτάσουμε στην ψηφιακή εποχή.

 

Αλλαγές που δεν επηρέαζαν απλώς αλλά ανέτρεπαν εκ βάθρων τους τρόπους με τους οποίους η μουσική συλλαμβάνεται, αναπαράγεται και διαδίδεται.

 

 

Ο David Suisman, στο βιβλίο «Πουλώντας ήχους – Η εμπορική επανάσταση στην αμερικάνικη μουσική» (εκδ. Harvard University Press), ξεκινώντας από τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, επισημαίνει τα άλματα που διαμόρφωσαν τη μουσική βιομηχανία στις ΗΠΑ, η οποία παίρνει τα τραγούδια από τους τροβαδούρους και τα πουλάει σαν ένα βιομηχανικό προϊόν. Η μέχρι τότε «ζωντανή» μετάδοση των τραγουδιών αντικαθίσταται από την κυκλοφορία τους μέσω υλικών φορέων, από τη μαζική παραγωγή των τραγουδιών σε παρτιτούρες. Οι εκδοτικές εταιρείες τυπώνουν νότες και λόγια, αλλά δημιουργούν και δίκτυα διανομής-πώλησης και διαφημίζουν τα προϊόντα τους από τα μουσικά θέατρα, τις σάλες χορού και τους περιφερόμενους τραγουδιστές. Μια μεγάλη επιτυχία τυπωμένη σε χαρτί μπορεί να πουληθεί σε εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα. Το 1892-93, η παρτιτούρα του «After the Ball» ξεπερνάει σε πωλήσεις το ένα εκατομμύριο αντίτυπα!

Ηχος από το μηχάνημα

Λίγα χρόνια αργότερα, ο Εμίλ Μπερλίνερ παρουσιάζει το γραμμόφωνο με τις πλάκες που αποτελεί μετεξέλιξη του κυλινδρικού φωνόγραφου του Θωμά Εντισον. Ετσι γεννιούνται οι εταιρείες δίσκων. Αυτή είναι η επόμενη επανάσταση που συμβάλλει αφάνταστα στη διάδοση της μουσικής, αλλά έχει και τρομερές παρενέργειες, αφού υποκαθιστά την παρουσία των ερμηνευτών, καταργεί τα όργανα και βάζει περιορισμούς στη δημιουργία. Βασική συνέπεια είναι ότι η μουσική μπορεί να παίζεται χωρίς μουσικούς. Ο καταναλωτής συνηθίζει στην ιδέα ότι η μουσική βγαίνει από ένα αυτόματο μηχάνημα και όχι κατευθείαν από το σώμα κάποιου ανθρώπου. Επίσης, μπορεί να την αποθηκεύει και να τη μεταφέρει κατά βούληση.

Αλλάζει και το περιεχόμενο, αφού η μεσαία τάξη είναι θρησκευόμενη και αυστηρών ηθικών αρχών. Κι επειδή ο πελάτης δεν είναι ομοιόμορφος κοινωνικά, εθνικά και πολιτισμικά από περιοχή σε περιοχή στην αχανή χώρα, οι έμποροι προσπαθούν να κατασκευάσουν ένα είδος τραγουδιού απλοποιημένο και οικουμενικό για να αρέσει σε όλους. Ετσι γεννιέται η ποπ κουλτούρα. Και τα hits.

Ιρλανδοί, Γερμανοί δεύτερης γενιάς και γερμανικής καταγωγής εβραίοι δημιουργούν τους πρώτους μουσικούς οίκους με πνεύμα κοσμοπολίτικο, αστικό, ανοιχτό και δυναμικό. Οι Αφροαμερικανοί είναι επίσης ενεργοί, αλλά όχι ισότιμα. Θα περάσουν πολλά χρόνια μέχρι να εμφανιστεί η πρώτη μεγάλη μουσική εταιρεία που ανήκει σε μαύρους (Black Swan Records, 1919). Το ράγκταϊμ, από την αρχή σχεδόν, γίνεται το δημοφιλέστερο εμπορικό προϊόν, παρ’ όλο που δέχεται κριτικές για προσβολή των ηθών με τις απελεύθερες σωματικές χορευτικές κινήσεις.

Ηδη το 1910, οι «Νιου Γιορκ Τάιμς» γράφουν ότι λειτουργούν «εργοστάσια τραγουδιών» που παράγουν και πουλάνε τραγούδια μόνο για κέρδος, όπως συμβαίνει με κάθε βιομηχανικό προϊόν. Ο μοναχικός τραγουδοποιός που τα κάνει όλα μόνος του -έμπνευση-συγγραφή-ερμηνεία-διάδοση- αντικαθίσταται από μια μονάδα δομημένη καπιταλιστικά με καταμερισμό εξειδικευμένης εργασίας. Εκδότης, συνθέτης, στιχουργός, ενορχηστρωτής, μουσικός, ερμηνευτής, διαφημιστής, δικηγόρος, πωλητής κ.ά. μοιράζονται τους ρόλους. Ολο και περισσότερα τραγούδια γράφονται κατά παραγγελία από μισθωτούς συνθέτες/στιχουργούς για λογαριασμό της εταιρείας και κυκλοφορούν ανώνυμα. Οι τραγουδοποιοί δεν θεωρούνται καλλιτέχνες αλλά εργάτες. Είναι ελάχιστοι αυτοί που μετά από μερικές επιτυχίες εξασφαλίζουν ένα μικρό ποσοστό από πωλήσεις. Η τυποποίηση και όχι η καινοτομία είναι η σπονδυλική στήλη της νέας βιομηχανίας που, από την αρχή του 20ού αιώνα, διαχειρίζεται μια πρωτοφανή έκρηξη παραγωγής τραγουδιών με κέντρο τη Νέα Υόρκη.

Το 1914, μετά το νόμο για το copyright (1909), ιδρύεται από συνθέτες, στιχουργούς και εκδότες η εταιρεία διαχείρισης δικαιωμάτων (ASCAP), που με δικαστικούς αγώνες αλλάζει ακόμα περισσότερο το τοπίο της δημόσιας εκτέλεσης των τραγουδιών. Εφεξής, όποιος παίζει ή αναμεταδίδει δημόσια ένα τραγούδι πρέπει να πληρώνει. Ακόμα και για το «Happy birthday to you», η Warner εισπράττει δικαιώματα!

Και ακολουθεί ο ομιλών κινηματογράφος, με ενσωματωμένες μουσικές που αυτομάτως εξαφανίζουν τους μουσικούς που συνόδευαν τις βουβές ταινίες στις κινηματογραφικές αίθουσες. Από 22.000 μουσικούς το 1926, απομένουν μόνο 4.100 το 1934. Ενώ το ραδιόφωνο δημιουργεί νέα δεδομένα στην ακρόαση των ήχων. Σταδιακά, οι μέτοχοι και οι διευθυντές των εταιρειών αποκτούν τον πλήρη έλεγχο του τραγουδιού, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα τους δημιουργούς -συνθέτες, στιχουργούς και μουσικούς- που αποτελούν πλέον μέρος του «προσωπικού» της μουσικής βιομηχανίας, μέχρι σήμερα. Οι δευτερεύουσες χρήσεις των τραγουδιών (ringtones κ.λπ.) κερδίζουν έδαφος και το τραγούδι αποκτά bar code!

 ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-Επτά,  Κυριακή 25 Απριλίου 2010