Ποπ-Ροκ μουσική: Από την αμφισβήτηση στο χρηματιστήριο!

Στη δεκαετία 1960-’70, το εκρηκτικό μπάσιμο της πολιτικής στο τραγούδι και τη μουσική ξάφνιασε τη μουσική βιομηχανία όσο ξάφνιασε και τη show-business στο σύνολό της, αλλά και το πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό κατεστημένο της Αμερικής γενικότερα. Ένα μπάσιμο σε όλα τα είδη και ιδίως τα πιο δημοφιλή. Από τους τζαζίστες ΑΑΑ κατηγορίας, σαν τον Archie Shepp και τον Charles Mingus, που απευθύνονταν σε ένα περιορισμένο ακροατήριο, αλλά ασκούσαν ευρύτερη επιρροή, ως τους τραγουδιστές της soul music με πολλά σουξέ, σαν τον Marvin Gaye και τον James Brown. Από τον Bob Dylan και την Joan Baez ως τον John Lennon και από τους Rolling Stones ως τους Country Joe and the Fish και τους MC5. Ακόμα και διάσημοι καλλιτέχνες της country music, σαν τον Willie Nelson, τόλμησαν να έρθουν σε αντιπαράθεση με το εκ φύσεως συντηρητικό τους ακροατήριο, στέλνοντας μαζί με τους συνάδερφους από άλλα είδη μουσικής τα ίδια μηνύματα. Από το πιο ξεκάθαρο πολιτικό μήνυμα ως την πιο εναλλακτική σύλληψη, καλλιτεχνική και πνευματική, που αμφισβητούσε και απαξίωνε τις κατεστημένες αντιλήψεις, πρακτικές και θεσμούς που συναπάρτιζαν το κυρίαρχο πολιτισμικό μοντέλο. Δηλαδή, από τους αυτοσχεδιασμούς του John Coltrane, τις ειρωνικές παρλάτες του Arlo Guthrie και τις δημιουργικές εμβαπτίσεις στις ρίζες του blues από τον Paul Butterfield και την Janis Joplin ως τις ανατρεπτικές φόρμες του Frank Zappa και τις αισθητικές ακρότητες του Captain Beefheart.

Με εξαίρεση τη μουσική βιομηχανία που επέδειξε αρχικά μεγάλη ελαστικότητα, οι άλλοι τομείς της show-business δεν υπέκυψαν στον αιφνιδιασμό και την πρόκληση, συνεχίζοντας πάνω στην ίδια γραμμή, προβάλλοντας τους αστέρες που είχαν το εύσημο του καθωσπρέπει και αποκλείοντας τους αμφισβητίες. Το Χόλυγουντ έκανε ελάχιστες υποχωρήσεις στα νέα ρεύματα, οι τηλεοράσεις δεν φιλοξένησαν τους καλλιτέχνες της διαμαρτυρίας και της εξέγερσης και οι μεγάλες εταιρίες δεν αποπειράθηκαν καν να γίνουν χορηγοί τους.

Από τότε πέρασαν αρκετές δεκαετίες. Το πνεύμα της αντίστασης αποδυναμώθηκε και απομαζικοποιήθηκε, ήρθε ο Ρίγκαν, ο καταναλωτισμός και η θρησκοληψία ανέκτησαν το χαμένο έδαφος και, με την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ, η αλαζονεία και η περιφρόνηση για τον υπόλοιπο κόσμο κυριάρχησαν στο πολιτικό και πολιτισμικό πεδίο. Η πολεμική βιομηχανία καθόρισε τις σχέσεις της Αμερικής με τον κόσμο, οι εταιρίες πετρελαίου ισχυροποίησαν τη θέση τους στην κορυφή των ολιγοπωλίων και οι κολοσσοί της επικοινωνίας και ενημέρωσης έγιναν οι απόλυτοι μαζικοί παραγωγοί, ρυθμιστές, εκτιμητές και ελεγκτές της κυκλοφορίας των ιδεών, των γραμμάτων, της τέχνης, της ιστορίας, της ψυχαγωγίας και, βεβαίως, της πολιτικής. Η show-business ποτέ άλλοτε δεν ήταν τόσο διαπλεκόμενη και εξαρτημένη από το πολιτικο-στρατιωτικο-βιομηχανο-χρηματιστικό μπλοκ.

Αυτή η σύγκριση του τότε με το τώρα, που δεν έπαψε ποτέ να γίνεται, αναζωπυρώθηκε παρακολουθώντας τα τελευταία νέα σε σχέση με δύο ονόματα της μουσικής που βρίσκονται στην κορυφή της δημοσιότητας και του χρηματιστηρίου της βιομηχανίας θεάματος-ακροάματος: τους U2 και την Taylor Swift.

 

U2: Βιομηχανία δόξας και χρήματος

Η τελετή ήταν εντυπωσιακή και ασυνήθιστη. Οι U2, ήτοι οι Bono, Edge, Adam Clayton και Larry Mullen Jr., ανέβηκαν στη σκηνή και έπαιξαν ένα μοναδικό κομμάτι. Όχι σε στάδιο, μπροστά σε 100 χιλιάδες θαυμαστές, αλλά σε μια κλειστή αίθουσα στην Καλιφόρνια, για 2.300 άτομα, που ήταν κυρίως επιχειρηματίες, επενδυτές και δημοσιογράφοι. Σαν άνοιγμα στην ομιλία του Tim Cook, διευθυντή της Apple, της εταιρίας που ήταν ο οικοδεσπότης της εκδήλωσης για την παρουσίαση του iPhone 6 και του καινούργιου «έξυπνου ρολογιού» που λανσαρίστηκε παγκοσμίως με όχημα τους U2. Μόλις τελείωσε το κομμάτι «The Miracle (of Joey Ramone)», 500 εκατομμύρια συνδρομητές του iTunes έβλεπαν έκπληκτοι να φορτώνεται στη «βιβλιοθήκη» τους ολόκληρο το καινούργιο άλμπουμ του συγκροτήματος «Songs of Innocense» δωρεάν! Οι πολλοί το χάρηκαν, ενώ για τους λίγους που διαμαρτυρήθηκαν για την υποχρεωτική αποδοχή μιας δωρεάς που δεν την επιζήτησαν, η Apple πρόθυμα τους παρείχε το εργαλείο για να διαγράψουν το άλμπουμ. Κανένας δεν ξέρει πόσα λεφτά πήραν οι U2 για τη συμμετοχή τους, αλλά κυκλοφορούν φήμες ότι η Apple ξόδεψε 100 εκατομμύρια δολάρια γι’ αυτή την καμπάνια.

Ο Bono, που είναι και ο δημοσιοσχεσίτης του γκρουπ, είναι συνιδρυτής της ONE και της RED, που ασχολούνται με την καταπολέμηση της παγκόσμιας φτώχειας και του AIDS. Οι φωτογραφίες του με τον πρόεδρο των ΗΠΑ George W. Bush και τον υπερσυντηρητικό γερουσιαστή Jesse Helms για την προώθηση των σκοπών του, είναι πολυδημοσιευμένες. Και οι τρεις από τους τέσσερις του συγκροτήματος είναι μέλη μια χριστιανικής σέχτας που αποκαλείται Shalom (από την εβραϊκή λέξη που σημαίνει ειρήνη). Αυτά καθόλου δεν τους εμποδίζουν να ταυτίζονται με ένα βιομηχανικό κολοσσό που, μεταξύ άλλων, κατασκευάζει προγράμματα για τα οπλικά συστήματα που χρησιμοποιούνται στο Ιράκ, το Αφγανιστάν και όπου αλλού βομβαρδίζει και δολοφονεί το αμερικάνικο Πεντάγωνο. Να σημειωθεί ότι η Apple τραβιέται στα αμερικάνικα δικαστήρια με την κατηγορία του αθέμιτου ανταγωνισμού επειδή επιβάλλει μονοπωλιακό καθεστώς στη διάθεση των τραγουδιών μέσω του iPod επιβαρύνοντας υπέρμετρα των καταναλωτή και αποκλείοντας άλλες εταιρίες-παρόχους.

Τα έσοδα των ζάμπλουτων U2 δεν προέρχονται κυρίως από τις πωλήσεις των CD και το κατέβασμα τραγουδιών, αλλά από τις μέγα-τουρνέ και από τα «συναφή» προϊόντα με το όνομά τους, διαφημίσεις, βίντεο παιχνίδια, ταινίες, χορηγίες κ.λπ. Οι εισπράξεις της τελευταίας περιοδείας τους ανά τον κόσμο, «μιας μικρής πόλης σε περιοδεία» όπως αρέσκεται να λέει ο Μπόνο, με 110 συναυλίες, ξεπέρασαν τα 772 εκατομμύρια δολάρια, με 7 εκατομμύρια εισιτήρια, ρεκόρ όλων των εποχών. Και ήδη προετοιμάζουν την επόμενη περιοδεία τους για το 2015. Για να πετύχουν το μάξιμουμ της επιτυχίας και του κέρδους έχουν τον ίδιο μάνατζερ με τη Μαντόνα (Guy Oseary).

Από το 2007 μέχρι το 2010, οι πωλήσεις των CD πέφτουν 18,2-19,7% ετησίως. Και το κατέβασμα τραγουδιών είναι σε φάση πτώσης, μείον 12,5% στο πρώτο τέταρτο το 2014, επειδή πολλοί ακροατές τα ακούν δωρεάν από το Youtube. Το 2013, σύμφωνα με τα στοιχεία της αμερικάνικης δισκογραφικής βιομηχανίας (RIAA), τα έσοδα από πωλήσεις δίσκων ήταν μόλις 7 δισ. από τα 12 δισ. δολάρια το 1989. Αλλά οι U2 ενδιαφέρονται να κρατήσουν τις πωλήσεις σε υψηλά επίπεδα, αφού το όνομά τους εξασφαλίζει μεγάλα ποσά και από την ηχογραφημένη μουσική, ακόμα και σήμερα που οι καλλιτέχνες εν γένει παίρνουν ψίχουλα από την ψηφιακή εκμετάλλευση των έργων τους. Γι’ αυτό, ανακοίνωσαν ότι από κοινού με την Apple θα λανσάρουν πολύ σύντομα ένα νέο φορμάτ για τη μουσική, σε αντικατάσταση του CD, που δεν θα μπορεί να αντιγραφεί, γιατί, εννοείται, αυτό που τους ενδιαφέρει δεν είναι μόνο να ακούγεται η μουσική τους, πράγμα που γίνεται κατά κόρον τα τελευταία 38 χρόνια που υπάρχουν, αλλά και να πληρώνονται γι’ αυτό μέχρι την τελευταία νότα κι από τον τελευταίο άφραγκο επί γης θαυμαστή τους.

 

Taylor Swift: Το κορίτσι ολιγοπώλιο

Εάν οι U2 είναι πρώτοι στη λίστα των πιο εμπορικών συναυλιών, η Taylor Swift είναι πρώτη στη λίστα των πιο εμπορικών τραγουδιών. Όχι ιδιαίτερα γνωστή στην Ελλάδα, επειδή έχτισε την καριέρα της στην κατηγορία της αμερικάνικης country μουσικής, είναι ήδη, στα 25 της, το μεγαλύτερο όνομα στην Αμερική, στην καρδιά της παγκόσμιας βιομηχανίας του θεάματος-ακροάματος, πάνω κι από τη Beyonce, τη Rihanna και τη Lady Gaga, αλλά και τον Justin Bieber και τον Usher. Το τελευταίο της άλμπουμ, με τίτλο «1989», το έτος γέννησής της, πούλησε 1.287.000 αντίτυπα μέσα στην πρώτη βδομάδα κυκλοφορίας του, τα περισσότερα από κάθε άλλο CD από το 2002 που είχε βγει το The Eminem Show του Eminem. Είναι η μοναδική, από το 1991, που έχει τρία άλμπουμ με πωλήσεις πάνω από ένα εκατομμύριο αντίτυπα μέσα σε μια βδομάδα και η κορυφαία σε πωλήσεις συνολικά από το 2008 μέχρι σήμερα. Την ακολουθούν 46 εκατομμύρια άτομα στο Twitter, πολύ πάνω από τους ανταγωνιστές της, αλλά και από τον πρόεδρο Ομπάμα.

Αυτό το «κοριτσάκι», που πρωτοπροσπάθησε να μπει στη δισκογραφία από τα 11 της και το κατάφερε στα 13, είναι ένας χρηματιστικός οργανισμός από μόνη της. Έχει μεγάλους χορηγούς, την Diet Coke με τα αναψυκτικά, την Keds που κατασκευάζει παπούτσια και την Elizabeth Arden που μέχρι στιγμής εμπορεύεται τέσσερις κολόνιες με το όνομα τραγουδιών της Swift , ενώ πουλάει με σύμβαση αποκλειστικότητας ειδικές εκδόσεις των CD της μέσω της μεγάλης αλυσίδας καταστημάτων λιανικής πώλησης Target, τα οποία διαφημίζει παρουσιάζοντας για πρώτη φορά καινούργια τραγούδια της, όπως το «Style», μέσω των διαφημιστικών μηνυμάτων της πολυεθνικής εταιρίας. Κόρη ενός πατέρα οικονομικού συμβούλου του τραπεζικού κολοσσού Merrill Lynch και μιας μητέρας στελέχους εταιρίας αμοιβαίων κεφαλαίων, ξεπέρασε τους γονείς της στις επενδύσεις και το μάρκετινγκ, όπως δείχνει ο τζίρος των 150 εκατομμυρίων δολαρίων από την πρόσφατη περιοδεία της, το σπίτι των 20 εκατ. δολαρίων που αγόρασε στη Νέα Υόρκη, αλλά και η μεταπήδησή της στη Beats Music και τη Rhapsody από την εταιρία streaming Spotify επειδή, η τελευταία, δεν χρέωνε αρκετά τη χρήση των τραγουδιών της.

Αυτό το κορίτσι, με τα πολλά ταλέντα, τραγουδοποιός, τραγουδίστρια και περφόρμερ, αποτελεί το πιο εξελιγμένο μοντέλο του καλλιτέχνη-επιχειρηματία, που ξέρει να κερδίζει πολλά χρήματα διασκεδάζοντας και διαπαιδαγωγώντας τους ακροατές και τους οπαδούς της σε απόλυτη σύμπνοια και συνεργασία με τα ολιγοπώλια της showbusiness, της μαζικής κατανάλωσης και του lifestyle. Γι’ αυτό κάθε σύγκριση της Taylor Swift με την Joni Mitchell, που δεν ήθελε τα τραγούδια της να γίνονται βαποράκια της εμπορευματοποιημένης ζωής και δεν έπαυε να καταγγέλλει την κατασκευή ειδώλων από το σύστημα, αποτελεί σκόπιμη προσπάθεια εξωραϊσμού του νέου τύπου καλλιτέχνη, ο οποίος, δυστυχώς, εκφράζει ένα πελώριο ακροατήριο που θεωρεί την ταύτιση του καλλιτέχνη και του καλλιτεχνικού του έργου με προϊόντα και υπηρεσίες, από τηλέφωνα και ρολόγια μέχρι αρώματα και κιλότες, θεμιτή και φυσική. «Ανακαλύπτουν τη μουσική που τους λέει πώς θα ζήσουν τη ζωή τους και πώς θα αισθάνονται και πώς είναι αποδεκτό να αισθάνονται», υποστηρίζει η Taylor, εκπροσωπώντας ένα φεμινισμό που είναι συγχρονισμένος με το εμπόριο, τη δόξα και τον πλούτο.

 

(Τα περισσότερα στοιχεία στο παραπάνω άρθρο προέρχονται από πρόσφατα αφιερώματα του περιοδικού Time στους U2 και την Taylor Swift)

Στέλιος Ελληνιάδης

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ :
Περίπτερο Ιδεών – ΔΡΟΜΟΣ της Αριστεράς,
Φ. 242 - 20/12/2014

Ο Ρωμανός, οι δωσίλογοι και η νίκη

 Δεν μας αξίζει να πεθάνεις για μας, έγραψε κάποιος. Είμαστε μία χώρα δωσίλογων, μου είπε ένας φίλος στο τηλέφωνο. Αριστεροί και οι δύο. Με φράσεις που δεν ταιριάζουν σε αριστερούς. Γιατί εκ πεποιθήσεως οι αριστεροί πιστεύουν στο λαό, αναγορεύουν το λαό σε υπέρτατη κοινωνική δύναμη και αξία, αγωνίζονται γι’ αυτό το λαό. Αλλά κι αυτοί οι δύο, που εκστόμισαν αυτές τις φράσεις, αριστεροί είναι, συνεπείς στις ιδέες τους. Από πού ορμώμενοι τις είπαν;

Νομίζω δεν φτάνει κανείς σ’ αυτό το συμπέρασμα μόνο από το γεγονός ότι ο κόσμος δεν αντιδρά -όσο απαιτούν οι περιστάσεις- στην εξαθλίωσή του, αλλά και στην ταπείνωση και την εκποίηση της χώρας που θεωρητικά τουλάχιστον αγαπάει. Γιατί το λες αυτό, Δημήτρη; ρώτησα τον συνομιλητή μου. Γιατί ανέκαθεν, σε κάθε κρίσιμη ιστορική φάση, για την πατρίδα, για το βιος, για την αξιοπρέπεια και την ελευθερία, ένα δέκα τοις εκατό σήκωνε όλο το βάρος, έπαιρνε πάνω του τη διακινδύνευση, το ρίσκο, θυσιαζόταν για τον τόπο και για όλους. Μεγάλο ήταν το ΕΑΜ, αλλά όχι πάνω από το 10% του πληθυσμού της χώρας. Πατριωτικός και ηρωϊκός ο ΕΛΑΣ, αλλά μερικές χιλιάδες άνθρωποι πήραν τα όπλα ενάντια στον κατακτητή. Αυτοθυσιαστικός ο Δημοκρατικός Στρατός που πολέμησε για την ανεξαρτησία και τη δημοκρατία, αλλά πάλεψε μόνος του, χωρίς έμπρακτη παλλαϊκή υποστήριξη, απέναντι σε υπέρτερες δυνάμεις. Κι αυτοί που τον κατανίκησαν με ξένα όπλα και καθοδήγηση, ήταν εντόπιοι, του εθνικού στρατού, με τους χίτες, τους δοσίλογους και τους προδότες μπροστάρηδες, και τους άλλους, τους πολλούς, τους κοινούς πολίτες, ακόλουθους. Πού βρέθηκαν όλοι αυτοί, κοντά διακόσιες χιλιάδες άνθρωποι, που πολέμησαν εναντίον των πατριωτών κομμουνιστών; Πλουτοκράτες ήταν; Και τι έκαναν όλοι οι άλλοι, μερικά εκατομμύρια, που λούφαξαν και ψήφιζαν τους πολιτικούς και τα κόμματα της αγγλοκρατίας και της αμερικανοκρατίας, τον Παπανδρέου, τον Παπάγο και τον Καραμανλή; Πώς τόσο εύκολα ξέχασαν ποιος αγωνίστηκε με βαρύ τίμημα εναντίον των Γερμανών και των Ιταλών κατακτητών από το 1941 ως το 1945; Πώς τόσο εύκολα έκαναν τα στραβά μάτια στη φοβερή τρομοκρατία που ξεκίνησε με τα Δεκεμβριανά, αμέσως μετά την απελευθέρωση, το 1944; Και πώς τόσο εύκολα αποδέχτηκαν τη νέα τάξη πραγμάτων; Τη δημοκρατία του παλατιού και τις κυβερνήσεις που διόριζε ο Αμερικανός πρέσβης;

Βέβαια, δεν ήταν όλοι αυτοί οι άνθρωποι συνεργάτες των Γερμανών, ούτε μαυραγορίτες, ούτε λακέδες των Αμερικάνων. Αποδέχτηκαν, όμως, άλλος λιγότερο άλλος περισσότερο, τη γερμανοκρατία, την αγγλοκρατία και την αμερικανοκρατία. Και το χειρότερο: συμφιλιώθηκαν και συνυπήρξαν με τους προδότες, τους ταγματασφαλίτες, τους μαυραγορίτες, τους κουκουλοφόρους, τους δοσίλογους και τους λακέδες των Άγγλων και των Αμερικάνων. Που δεν ήταν μόνο πέντε-δέκα ρεμάλια, εγκληματίες και ξεπουλημένοι. Ήταν και πολλοί, περισσότεροι απ’ όσους νομίζει κανείς, καθωσπρέπει νοικοκυραίοι. Οικογενειάρχες της διπλανής πόρτας. Αυτοί στήριξαν, με μικροανταλλάγματα, όλη τη φάρα των δωσιλόγων και των μαυραγοριτών. Αυτοί εξέλεγαν βουλευτές τους συνεργάτες των ξένων κηδεμόνων και τους απογόνους των ταγματασφαλιτών. Γεμάτη ήταν η Βουλή και το κράτος από δαύτους. Κι ακόμα υπάρχουν τέτοιοι, σαν τον Αθανασίου, τον υπουργό που μας διαβεβαίωσε ότι «ακόμα κι ο θεός ο ίδιος να κατέβει, δεν θα αφήσει τον Ρωμανό να σπουδάσει». Γιος γνωστού κατοχικού χίτη, ο κύριος υπουργός.

Έλεγε ο Δημήτρης, έλεγε, και από το μυαλό μου περνούσαν σαν εικόνες αυτά που διαβάζω, συμπτωματικά, αυτό τον καιρό, για τους δοσίλογους στο σχετικό βιβλίο του Δημοσθένη Κούκουνα. 2.500 καταστήματα, ιδιοκτησίας των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, που στάλθηκαν στο Άουσβιτς για να μην ξαναγυρίσουν ποτέ, δόθηκαν από τους Γερμανούς σε ντόπιους «μεσεγγυούχους», όπως τους ονόμαζαν, με μοναδικό κριτήριο τη συνεργασία τους με τους ναζί. Μια λεπτομέρεια, θα πει κανείς. Ναι, μια λεπτομέρεια, που δείχνει πόσο ανταλλάξιμος είναι ο πατριωτισμός και το ήθος του υπεράνω πάσης υποψίας πολίτη. Ένα δείγμα από ένα πολύ μεγαλύτερο αριθμό «μεσεγγυούχων» διαφόρων ειδών και τύπων, που επωφελήθηκαν από τις συμφορές των άλλων και της χώρας. 18 χιλιάδες άτομα, δοσίλογοι και ταγματασφαλίτες, που ανήκαν σε δεκάδες συμμορίες, διαβάζω στην αναφορά του Νίκου Ζαχαριάδη στο Εργατικό Κόμμα της Αγγλίας, ασκούσαν το 1945 την πιο άγρια δολοφονική τρομοκρατία στη χώρα με τις ευλογίες των Άγγλων και της κυβέρνησής τους στην Ελλάδα. Κι όχι μόνο απλοί πολίτες, υπάλληλοι, εργάτες, αγρότες και στρατιωτικοί, αλλά και επιστήμονες, δάσκαλοι, παπάδες και επιχειρηματίες, μικρού και μεγάλου βεληνεκούς. Αυτούς τους κακοποιούς, που δεν ήταν αριθμητικά πολλοί, στήριξε το κράτος, σ’ αυτούς στηρίχτηκαν οι μηχανισμοί ελέγχου και καταστολής, και, απ’ ό,τι φαίνεται, με τη δική τους νοοτροπία που κυριάρχησε έκτοτε, διαπαιδαγωγήθηκαν πολλές γενιές νεο-Ελλήνων. Κι απ’ αυτούς βγήκε το λαϊκό έρεισμα της δικτατορίας, απ’ αυτούς και το 30% που ψήφισε υπέρ του βασιλιά στο δημοψήφισμα του 1974, αμέσως μετά την προδοσία της χούντας που κόστισε τη μισή Κύπρο.

Έχει ρίζες, λοιπόν, ο δωσιλογισμός και η υποτέλεια των ημερών μας. Κι όσο πιο πίσω πηγαίνουμε στην ιστορία τόσο πιο βαθιά θα τις εντοπίζουμε. Μπορεί να μην είναι μόνο 10% το ποσοστό αυτών που πάντα αγωνίζονται για το ευγενές, το δίκαιο και το πατριωτικό, αλλά σίγουρα είναι πολύ μεγάλο το ποσοστό αυτών που είναι σταθερά, από γενιά σε γενιά, υπέρ της ολιγαρχίας του πλούτου, υποτελές στους ξένους κηδεμόνες, εχθρικό στα δημοκρατικά κινήματα. Τόσο μεγάλο και τόσο ριζωμένο που διαπερνάει με τις διακλαδώσεις του ένα ακόμα μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας, πιο κεντρώο, πιο ουδέτερο, και δεν αφήνει ανέγγιχτο ούτε κάποια κομμάτια της Αριστεράς, από το σώμα της οποίας βγαίνουνε οι Λαζαρίδηδες, οι Δαμανάκηδες, οι Ψαριανοί, οι Κουβέληδες και οι Τατσόπουλοι. Εννοείται ότι αυτοί, οι τελευταίοι, οι αριστερογενείς και κομμουνιστογενείς, δεν είναι ταγματασφαλίτες και δοσίλογοι, αλλά είναι μέσα στην μεγάλη παράδοση αυτών που και με τους ταγματασφαλίτες και με τους δοσίλογους της κάθε εποχής μπορούν να συνυπάρχουν και, ενίοτε, να συνεργάζονται και να συμπλέουν.

Εξ ου και τα δηλητηριώδη, αισχρά και απάνθρωπα σχόλια και άρθρα εναντίον του Νίκου Ρωμανού. Πεποιθήσεις όχι μόνο διαδόχων δωσιλόγων και κουκουλοφόρων, αλλά και αποκυήματα γνωστών συμπολιτών μας που σκέφτονται και εκφράζονται σε αρμονία μ’ αυτή τη μεγάλη παράδοση του αυταρχισμού, της ξενοδουλείας και του μισανθρωπισμού.

Ανησυχητικές οι σκέψεις που μου προκάλεσε ο Δημήτρης με το τηλεφώνημά του. Ευτυχώς, που υπάρχουν οι Γλέζοι από τις παλιές γενιές και οι Ρωμανοί από τις καινούργιες, για να αποτελούν αντίβαρο στον παλιό και νέο δωσιλογισμό, και να διαψεύδουν, με τα έργα ή με τη στάση τους, τον φίλο μου τον Δημήτρη, που τον κατατρώει η απογοήτευση από την παθητικότητα του κόσμου και τον πλημμυρίζει η αγανάχτηση από τη συμπεριφορά των πιστών λακέδων του συστήματος, απογόνων των ταγματασφαλιτών και των μαυραγοριτών, αλλά και αριστερών που αυτομόλησαν στη δεξιά ή φλερτάρουν μαζί της για μερικά αργύρια δόξας και εξουσίας.

 

Υ.Γ. Αν ήμουν ο Ρωμανός, ο ιδεολόγος, θα ανησυχούσα πολύ από την εξέλιξη των πραγμάτων που με αφορούν. Το σύστημα υποχωρώντας, υπέστη ένα πλήγμα, αλλά έκανε ταυτόχρονα κι έναν ελιγμό που εμπεριέχει παγίδες για την ένταξη και την απονεύρωσή μου. Γι’ αυτό, μετά τη διακοπή της απεργίας πείνας, αρχίζει μια νέα μάχη πιο σύνθετη και πιο μακροπρόθεσμη. Πώς θα κρατήσω τώρα τη δυναμική αντισυστημική μου στάση; Θα επιστρέψω στην αδιέξοδη ατομική βία οπότε θα δικαιώσω τους εχθρούς μου ή θα εγκλωβιστώ στα θεμιτά όρια της νίκης μου περιορίζοντας τον εαυτό μου σε ένα φυλακισμένο με άδειες εξόδου φοιτητή; Το αγωνιστικό μου μήνυμα που πέρασε στην κοινωνία δεν είναι αμελητέο, αλλά και η νίκη μιας μάχης ούτε τελειώνει τον πόλεμο ούτε αποκλείεται να είναι πύρρεια. Έτσι κάπως θα προβληματιζόμουν, αλλά, ευτυχώς ή δυστυχώς, δεν είμαι ο Νίκος Ρωμανός.

 

Στέλιος Ελληνιάδης

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ :
Περίπτερο Ιδεών – ΔΡΟΜΟΣ της Αριστεράς,
Φ. 241 - 13/12/2014

Με τι υλικά φτιάχνεται η Αριστερά του 21ου αιώνα;

«Τι κάνουμε; Η παλιά ερώτηση του Λένιν. Μοιραζόμαστε κοινές οπτικές για το τι δεν πάει καλά, γι’ αυτά που αλλάζουν στον κόσμο και απέναντι σ’ αυτές τις αλλαγές δεν μπορούμε να απαντήσουμε – ή, σωστότερα, οι απαντήσεις που είχαμε παλαιότερα είναι ανεπαρκείς. Αλλιώς δεν θα κυβερνούσε η δεξιά στην Ευρώπη. Κάτι έλειπε και λείπει στις απαντήσεις μας, στις προτάσεις μας.

Επιτρέψτε μου, παρακαλώ, με κάθε σεμνότητα, να σας υποβάλω πέντε σκέψεις γι’ αυτή τη συλλογική αναζήτηση του αύριο που αναλαμβάνει η Ευρωπαϊκή Αριστερά.

Η Ευρωπαϊκή Αριστερά δεν μπορεί να είναι ικανοποιημένη μόνο με τη διάγνωση και την καταγγελία της κατάστασης. Η διάγνωση και η καταγγελία χρησιμεύουν βέβαια στην πρόκληση ηθικής αγανάκτησης. Και είναι σημαντική η εξάπλωση της ηθικής αγανάκτησης – αλλά δεν δημιουργεί βούληση για εξουσία. Η καταγγελία δεν σημαίνει βούληση για εξουσία. Μπορεί να είναι ο προθάλαμος, αλλά όχι αυτή η καθαυτή η βούληση για εξουσία. Η Ευρωπαϊκή Αριστερά, η παγκόσμια Αριστερά, μπροστά σ’ αυτή την αρπακτική για τη φύση και τον άνθρωπο δίνη που προωθεί ο σύγχρονος καπιταλισμός, πρέπει να εμφανιστούν με προτάσεις, με πρωτοβουλίες.

Η Ευρωπαϊκή Αριστερά και οι Αριστερές σε όλα τα μέρη του κόσμου πρέπει να οικοδομήσουμε μια νέα κοινή λογική. Κατά βάθος ο πολιτικός αγώνας είναι ένας αγώνας για την κοινή λογική, για το σύνολο των κριτηρίων και των προκαταλήψεων, για το πώς με απλό τρόπο ο κόσμος, ο νεαρός φοιτητής, ο επαγγελματίας, η πωλήτρια, ο μισθωτός, ο εργάτης τακτοποιεί τον κόσμο. Αυτή είναι η κοινή λογική, η βαθιά σύλληψη του κόσμου με την οποία τακτοποιούμε την καθημερινή ζωή, το πώς αξιολογούμε το δίκαιο και το άδικο, το επιθυμητό και το εφικτό, το ανέφικτο και το πιθανό. Η παγκόσμια Αριστερά, η Ευρωπαϊκή Αριστερά πρέπει κατ’ ανάγκη να αγωνιστούν για μια νέα κοινή λογική: προοδευτική, επαναστατική, οικουμενική».

(Απόσπασμα από τον χαιρετισμό του αντιπροέδρου της Βολιβίας, Αλβάρο Γκαρσία Λινέρα, στο 4ο Συνέδριο του Κόμματος της Ευρωπαϊκής Αριστεράς, που έγινε στην Ισπανία, στις 13 Δεκεμβρίου 2013. Περιλαμβάνεται στο βιβλίο Κράτος, Επανάσταση και Ηγεμονία, Eκδόσεις Α/συνέχεια)

 

Τι είδους Αριστερά;

Ξέρω πάρα πολλούς στην Αριστερά που δυσκολεύονται ή αρνούνται να καταλάβουν πόσο ισχυρή είναι η επίδραση της κυρίαρχης κουλτούρας πάνω μας. Ότι το ένδοξο αγωνιστικό μας παρελθόν και η εγκυκλοπαιδική επίκληση του Μαρξ, του Λένιν, του Τρότσκι, του Γκράμσι, του Μάο ή του Μπακούνιν, δεν αντισταθμίζουν την πολιτισμική και πολιτική μας ανεπάρκεια. Όταν υπήρχε το σοσιαλιστικό μπλοκ, η σύνδεση και η αναφορά σ’ αυτό ήταν αρκετή και χειροπιαστή για να τροφοδοτεί και να εφησυχάζει ένα μεγάλο κομμάτι της Αριστεράς. Όπως αρκετή και χειροπιαστή για να εφησυχάζει ένα άλλο κομμάτι της Αριστεράς ήταν και η κριτική στο σοσιαλιστικό μπλοκ. Γι’ αυτό, όταν το σοσιαλιστικό μπλοκ εξέπνευσε, φάνηκε η πολιτική ανεπάρκεια αμφοτέρων. Έτσι, πολύ γρήγορα, σχεδόν ακαριαία, τα κόμματα της Αριστεράς μαράζωσαν, τόσο οι «μεν» όσο και οι «δε».

Τα τελευταία χρόνια, η τεράστια επίθεση που δέχονται οι κοινωνίες από τη σύγχρονη ολιγαρχία, αυτό που ονομάζουν κρίση, αύξησε τόσο πολύ τις εσωτερικές τριβές που η ανάγκη για μια νέα Αριστερά βγήκε στο προσκήνιο επιτακτικά. Αλλά τι είδους Αριστερά, με δεδομένο ότι στις μνήμες από την κατάρρευση του σοσιαλιστικού μπλοκ, που είναι ακόμα ζωντανές, προστέθηκαν οι εμπειρίες από τη μετάλλαξη της Σοσιαλδημοκρατίας, με κορυφαίες αυτές της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ισπανίας και της Βρετανίας. Και στα δικά μας, του ΠΑΣΟΚ που εκφυλίστηκε εκ θεμελίων. Οι δε Πράσινοι, οι οποίοι αποτέλεσαν κάτι καινούργιο, ενσωματώθηκαν και αρκετοί αποχρωματίστηκαν σε σημείο να υποστηρίζουν τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους, όπως ο Γερμανός Γιόσκα Φίσερ και ο Γάλλος Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ, ενώ, από την άλλη, τα κινήματα τύπου Γένοβας ξέσπασαν αυθόρμητα, αλλά ξεφούσκωσαν γρήγορα καθώς ξεπήδησαν μέσα από μια νεανική οργή, μια πρόσκαιρη αφύπνιση, αλλά δεν ρίζωσαν στο πλατύ κοινωνικό σώμα των εργαζομένων ούτε διαμόρφωσαν μία επαρκή εφαρμόσιμη πολιτική πλατφόρμα.

 

Τι είδους, λοιπόν, Αριστερά;

Την Αριστερά του 21ου αιώνα πρέπει να την ανακαλύψουμε, αν όχι να την δημιουργήσουμε. Αλλά πώς; Σίγουρα όχι με επιφοίτηση. Νομίζω ότι ένας δρόμος είναι ο δρόμος της μελέτης και αξιοποίησης κάθε θετικής και αρνητικής εμπειρίας από όπου κι αν αυτή προέρχεται. Όχι, όμως, επιπόλαια και επιφανειακά. Με εμβάθυνση και τεκμηρίωση. Πόσοι αριστεροί στην Ελλάδα ξέρουν καλά τι αλλαγές έχει κάνει ο Τσάβες στην Τοπική Αυτοδιοίκηση ή στον έλεγχο των ολιγοπωλίων και τι είδους και μεγέθους προβλήματα αντιμετώπισε; Ποιος έχει ζωντανή επαφή με τον Αλβάρο Γκαρσία Λινέρα στη Βολιβία; Πόσοι αριστεροί στην Ελλάδα ξέρουν σε βάθος τι άλλες σημαντικές εναλλακτικές εφαρμογές στην πολιτική και την οικονομία δοκιμάζονται, και με πιο κόστος και ποιο αποτέλεσμα, στη Βραζιλία, το Εκουαδόρ, τη Χιλή ή την Αργεντινή; Πόσοι ξέρουν καλά τις θεμελιώδεις μεταβλητές του σκανδιναβικού σοσιαλδημοκρατικού μοντέλου τα τελευταία χρόνια; Πόσοι ξέρουν γιατί απέτυχε παταγωδώς η προσπάθεια κοινοβουλευτικής διακυβέρνησης των επαναστατών κομμουνιστών στο Νεπάλ; Ποιος ξέρει πολύ καλά την έκταση, την ποιότητα και τη σημασία των εκατοντάδων χιλιάδων συνεταιρισμών στην Ευρώπη, τις ΗΠΑ και την Κίνα; Ποιος έχει ερευνήσει και ξεχωρίσει τα χρυσά, τα αργυρά και τα χάλκινα επιτεύγματα του σοσιαλιστικού μπλοκ, που ανήκουν σε ένα πελώριο θησαυροφυλάκιο εμπειριών, θετικών και αρνητικών, από την κατάργηση της ιδιοκτησίας μέχρι τη διόγκωση της κρατικής γραφειοκρατίας; Και δεκάδες άλλα ποιος, πώς και τι.

Ακόμα και οι αστοί διανοούμενοι και τεχνοκράτες που προάγουν την πολιτική και οικονομική σκέψη, μας δίνουν υλικό πολύτιμο για σκέψη και επεξεργασία. Ο Τομά Πικετί, ο Τζόζεφ Στίγκλιτς, ο Πoλ Κρούγκμαν και πολλοί άλλοι σκανάρουν, σε υψηλή… ανάλυση, το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα και συχνά καταλήγουν σε διαπιστώσεις και προτάσεις που φαίνονται ή είναι αριστερές ή θα μπορούσαν θαυμάσια να αξιοποιηθούν από την Αριστερά. Το ζήτημα της ανισότητας στο νεοφιλελευθερισμό κανένας άλλος δεν το έχει βάλει τόσο ολοκληρωμένα και αποδεδειγμένα, όσο ο Ρίτσαρντ Ουίλκινσον, η Κέιτ Πίκετ, ο Φέρντιναντ Μάουντ ή ο Όουεν Τζόουνς. Ο Πικετί έκανε μελέτες δεκαπέντε χρόνων σε πάνω από είκοσι χώρες για να ταρακουνήσει τα νερά στη Δύση. Γιατί οι Αριστεροί πλατσουρίζουν στα ρηχά και, ως συνέπεια, είτε αναμασούν τους κλασικούς είτε ενσωματώνονται στο σύστημα;

Η Αριστερά στην Ευρώπη ανεβαίνει σαν τρένο με κάρβουνο την ανηφόρα. Από τη μια οι μικροομάδες μιλάνε ανέξοδα για επανάσταση και κομμουνισμό κι απ’ την άλλη οι μεταρρυθμιστές είναι πολύ πίσω από τη σοσιαλδημοκρατία του 1980.

 

Μαζικό μούδιασμα

Παρ’ ολ’ αυτά, υπάρχει τεράστιος εμπειρικός πλούτος. Σημαντικά νέα κινήματα και νέες φωνές. Αναξιοποίητες δυνάμεις μέσα στην κοινωνία. Ένας ηθικά απαξιωμένος και πολιτικά υπό διάλυση αντίπαλος. Κι απ’ την άλλη, μια Αριστερά που προσπαθεί, αλλά τη βλέπουμε και να μπουσουλάει ανάμεσα σε ένα ριζοσπαστικό βερμπαλισμό και ένα μεταρρυθμιστικό συντηρητισμό.

Μ’ ένα μεγάλο κενό υποδείγματος. Ακόμα κι αυτοί που ισχυρίζονται ότι είναι μαρξιστές, αποφεύγουν συχνά την καταφυγή στην ουσία του μαρξισμού. Και οι επικριτές του λενινισμού απέτυχαν παταγωδώς στο φλερτ με την αστική δημοκρατία και στην αναζήτηση του δημοκρατικού δρόμου για το σοσιαλισμό με τελικό αποτέλεσμα την ενσωμάτωση και τον εκφυλισμό (π.χ. βλέπε Ιταλία).

Οι κοινωνίες βρίσκονται, τουλάχιστον μέχρι στιγμής, σε μοιρολατρική αποδοχή της νέας αντικοινωνικής τροπής μέσα στα αναπτυγμένα καπιταλιστικά κράτη της Δύσης των οποίων οι κυρίαρχες ολιγαρχίες είναι σε πολύ επιθετική φάση τόσο σε βάρος των υπηκόων τους όσο και σε βάρος των στρατιωτικά πιο ανίσχυρων τρίτων χωρών και λαών. Μπορεί να είναι πρόσκαιρο αυτό και να υποβόσκει μία ηφαιστειακή έκρηξη στα δυτικά κράτη, αλλά μέχρι στιγμής αυτή είναι η εικόνα της πραγματικότητας.

Οι πολίτες που έχουν ευεργετηθεί, λιγότερο ή περισσότερο, εντός του συστήματος, στην περίοδο της ευημερίας και ανάπτυξης, είναι μουδιασμένοι από την αναπάντεχη αρνητική εξέλιξη την οποία είτε θέλουν να πιστεύουν ότι είναι πρόσκαιρη είτε αντιλαμβάνονται την κρισιμότητα και αγανακτούν, αλλά είναι όμηροι του συστήματος από την εποχή της ευημερίας με δάνεια, παροχές και άλλες εξαρτήσεις. Επιπροσθέτως, δεν έχουν ούτε τους προτείνεται ένα πειστικό εναλλακτικό μοντέλο. Το σοσιαλιστικό μοντέλο σοβιετικού τύπου είναι απαξιωμένο στη Δύση, το δε μοντέλο κινεζικού τύπου, που ονομάζεται «σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς», είναι άγνωστο, ξένο και ίσως ασύμβατο πολιτισμικά. Τα εγχειρήματα στη Λατινική Αμερική, από την Κούβα ώς τη Βενεζουέλα, στέλνουν κάποια εναλλακτικά μηνύματα, μερικές φορές πολύ ηχηρά, αλλά προσαρμοσμένα στα δεδομένα της Λατινικής Αμερικής και φτάνουν σε μας αποσπασματικά και ανολοκλήρωτα. Άρα η Ευρωπαϊκή Αριστερά πρέπει, ψάχνοντας, μαθαίνοντας και χτίζοντας, να βρει τον εαυτό της και να χαράξει το δικό της δρόμο.

 

Υπάρχει μοντέλο;

Φαίνεται ότι η ευρωπαϊκή σκέψη αργεί να ξεφύγει από τη φάση και να απαλλαγεί από τα κατάλοιπα της ήττας. Δεν είναι τυχαίο ότι σχεδόν κάθε τι καινούργιο, εναλλακτικό, στη θεωρία και την πράξη, έρχεται από τον εν ευρεία εννοία «τρίτο κόσμο». Αλλά, κατά κανόνα, δεν ταυτίζεται με τις ανάγκες και το στάτους του αναπτυγμένου κόσμου.

Η ευρωπαϊκή Αριστερά δεν έχει ακόμα μπορέσει να συγκροτήσει μια εναλλακτική πρόταση με πληρότητα και επάρκεια. Δεν έχει μπορέσει να εκσυγχρονίσει τον μαρξισμό που αχνά επικαλείται. Έχει κάνει, ατομικά και συλλογικά, σημαντικές εκπτώσεις στο ιδεολογικό πεδίο, έχει ρητά και σιωπηρά υποτονίσει τη μεγάλη αγωνιστική παράδοση και τα επιτεύγματά της, εμφανίζεται λειψή στις προτάσεις της και στερείται ελκυστικού οράματος. Συνήθως παλινδρομεί ανάμεσα στην προσκόλληση σε πεπερασμένες εφαρμογές του σοσιαλιστικού εγχειρήματος και στην ενσωμάτωση στις προδιαγραφές του συστήματος που αντιμάχεται.

Αφενός της λείπει το ανανεωμένο και αξιόπιστο μοντέλο του μελλοντικού κόσμου που επαγγέλλεται, ο δικός της παράδεισος είναι σε ένα ομιχλώδες τοπίο και, αφετέρου, παίζει πολύ με όρους συστήματος χάνοντας τα διακριτικά της γνωρίσματα.

Η έλλειψη ενός άλλου μοντέλου, βέβαια, μπορεί να σημαίνει ότι το παλιό μαρξιστικό μοντέλο είναι ακόμα ενεργό, γιατί η φάση στην οποία αναφέρεται είναι ακόμα σε εξέλιξη. Σ’ αυτή την περίπτωση, είναι φανερό ότι ούτε αυτό είναι διαχειρίσιμο από την Ευρωπαϊκή Αριστερά, που δυσκολεύεται να ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι. Να ξεχωρίσει το «καθαρό» μοντέλο, να κρατήσει τις θετικές πλευρές των εφαρμογών του και να αναβαθμίσει τις προδιαγραφές του λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα νέα και ειδικά δεδομένα της καπιταλιστικής ανάπτυξης, όπως είναι η κατάσταση της κουλτούρας των πολιτών στο βίαιο έμπα της «μετακαπιταλιστικής» πραγματικότητας, η δραματική επιδείνωση των περιβαλλοντικών συνθηκών από την υπερεκμετάλλευση της φύσης, η υπέρμετρη ανισότητα στο εσωτερικό των αναπτυγμένων καπιταλιστικών κρατών και ανάμεσα στα κράτη, η τεράστια διόγκωση και ο αυξημένος ρόλος των «υπερεθνικών» κεφαλαίων, οι «νέοι» πόλεμοι, οι αναδυόμενες δυνάμεις κ.ά.

Στα θετικά είναι ο ΣΥΡΙΖΑ και οι Podemos. Αγκομαχητά, αλλά όλο και πιο σταθερά, όλο και πιο εκτεταμένα, παρατηρείται μια θετική στροφή της κοινωνίας προς την Αριστερά, που υπόσχεται περισσότερα απ’ όσα φαίνεται ότι μπορεί, αλλά «ψήνεται». Και, επιπλέον, αποτελεί το αντίβαρο και το αντίδοτο στην άνοδο του ακροδεξιού φαινομένου που προηγήθηκε στην εσωτερικά κλονισμένη Ευρώπη. Αλλά αυτά τα θετικά χρειάζονται μια συνειδητή, ανυποχώρητη και επίπονη αναβάθμιση, διαρκή και μαχητική, σε όλα τα επίπεδα για να αποκτήσουν οι ισχυροποιούμενες αριστερές δυνάμεις ένα σώμα και ένα πνεύμα που θα νιώθει η κοινωνία ότι πράγματι αποτελούν την Αριστερά του 21ου αιώνα.

 

Στέλιος Ελληνιάδης

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ :
Περίπτερο Ιδεών – ΔΡΟΜΟΣ της Αριστεράς,
Φ. 238 - 22/11/2014

Για έναν πλούσιο και συμμετοχικό πολιτισμό του 21ου αιώνα

Μια μικρή συμβολή εξ αριστερών

 

Πολιτισμός είναι πρώτα και κύρια οι αξίες που έχουν οι άνθρωποι, οι πολίτες. Ένα πολύ σύνθετο πράγμα, χωρίς όρια. Από το πώς σκέφτονται, πώς αξιολογούν τα πράγματα, πώς συμπεριφέρονται, τι γούστο έχουν, μέχρι το τι θέλουν από τη ζωή τους, πώς το θέλουν και πώς βλέπουν τους άλλους. Είναι τα δικαιώματα που έχουν και ο βαθμός και τρόπος συμμετοχής τους στα κοινά.

Μ’ αυτά συνδυάζονται τα πιστεύω τους, το πώς εκφράζονται και δημιουργούν· πώς αφενός διαμορφώνουν το περιβάλλον που ζουν και πώς αφετέρου επηρεάζουν και επηρεάζονται από τους άλλους. Επίσης, τι αφήνουν κληρονομιά στους επόμενους. Και πολλά άλλα. Τελευταίο, αλλά όχι ασήμαντο, είναι το πώς διασκεδάζουν. Αυτό, όμως, το τελευταίο, το entertainment, αναγορεύθηκε σε βασικό, σε κύριο, σχεδόν σε αποκλειστικό από την κοινωνία της αγοράς, του κέρδους, της ισοπέδωσης, της μαζικής αναπαραγωγής, της κατανάλωσης και της υποταγής στους ισχυρούς. Κι αυτό δεν είναι καινούργιο, αλλά έχει πολλά καινούργια χαρακτηριστικά. Και, επίσης, έχει άλλη κλίμακα και άλλη εμβέλεια.

Κατά καιρούς, αμφισβητήθηκε αυτό το μοντέλο, αυτός ο τρόπος ύπαρξης, άλλοτε με σχετική επιτυχία και άλλοτε με σχετική αποτυχία. Από τις σημαντικότερες ήταν η αμφισβήτησή του από τις μεγάλες θεωρίες και τις αντίστοιχες προσπάθειες εφαρμογής τους στην πράξη. Από πολλά κινήματα πολύμορφα, αλλά και από κινήματα μεγαλύτερης εξειδίκευσης. Κινήματα που δεν μπορούσες να ξεχωρίσεις τον πολιτισμό από την πολιτική και την πολιτική από τον πολιτισμό. Αλλά και κινήματα, μικρά, μεγάλα και μέτρια, συλλογικές προσπάθειες, μαζί κάποιες πολύ ισχυρές ατομικές εξάρσεις, που είτε απλά έκαναν αρνητική κριτική στο ισχύον είτε προχωρούσαν σε εξαγγελίες εναλλακτικών μοντέλων σκέψης και διαβίωσης. Μερικά απ’ αυτά εξελίχθηκαν σε τάσεις, ρεύματα και επαναστάσεις, αφήνοντας κάποια σημαντική κληρονομιά.

Σ΄ αυτά τα κινήματα, εντάσσονται και οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες μέσα στο ισχύον σύστημα, οι προσπάθειες μετεξέλιξης και αναβάθμισης του κρατούντος πολιτισμού, με στόχους ευγενείς, εμπνευσμένους, οραματικούς, αρμονικούς με τη φύση, ανθρωπιστικούς και δημιουργικούς.

Αυτές όλες οι προσπάθειες, επαναστατικές και μεταρρυθμιστικές, είχαν πάντα να αντιπαλέψουν τις αντίθετες τάσεις, της καθεστηκυίας τάξης, που σκέφτεται και ενεργεί αφ’ εαυτού, για τον εαυτό της, για το συμφέρον της, για την πάρτη της. Γι’ αυτήν, το κεντρικό στοιχείο του πολιτισμού, ο πυρήνας του, είναι η διαιώνιση της εξουσίας, η κυριαρχία της μειοψηφίας πάνω στην πλειοψηφία. Κι αυτό επιτυγχάνεται ακόμα και με αγαθά, υλικά και άυλα, που μπορεί να είναι ευεργετικά εν τινί βαθμώ και για την μειοψηφία, την κυριαρχούμενη, την υποτελή.

 

Ο δυτικός πολιτισμός σε κάμψη

Σήμερα, η ανθρωπότητα έχει μπει σε μία νέα φάση. Ο πολιτισμός της ανασκευάζεται και αναθεωρείται· αφενός προσαρμόζεται στις ανάγκες των συμφερόντων όπως διαμορφώνονται στη νέα πραγματικότητα και στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν και να διευρύνουν την ισχύ τους και αφετέρου (ο πολιτισμός) διαφοροποιείται μέσα από την εντεινόμενη ανάγκη των ανθρώπων, των μαζών, των κοινωνιών, να διαχειριστούν τις κρίσεις, να κρατήσουν τα κεκτημένα, εν τέλει να επιβιώσουν και, στις καλύτερες περιπτώσεις, να οραματιστούν και να αγωνιστούν. Μια μεγάλη σύγκρουση πολιτισμών βρίσκεται σε εξέλιξη. Όχι αυτή που επικαλούνται και υποθάλπουν οι κυρίαρχοι· για παράδειγμα, μεταξύ θρησκειών. Ή σε πολύ μικρότερη κλίμακα, ακόμα και μεταξύ ποδοσφαιρικών ομάδων. Συγκρούσεις που είναι τις περισσότερες φορές υποκινούμενες από συμφέροντα. Ούτε μόνο αυτές που βρίσκονται σε εξέλιξη από τις συντελούμενες γεωπολιτικές μεταβολές, όπως είναι, π.χ., η δυναμική ανάπτυξη της Κίνας.

Αναφέρομαι στη σύγκρουση που εκκολάπτεται μέσα στο ίδιο το μέχρι πρότινος αναμφισβήτητο ηγεμονικό μπλοκ στον κόσμο, το δυτικό, ο πολιτισμός του οποίου κλονίζεται κυρίως εκ των ένδων. Ενώ ο τεχνολογικός πολιτισμός, στοιχείο του καθολικού πολιτισμού, βρίσκεται σε άνθηση ασκώντας ίσως πρωτοφανή στην ιστορία επίδραση στις κοινωνίες, ο ηθικός πολιτισμός, ο πολιτικός πολιτισμός, ο περιβαλλοντικός πολιτισμός, ο οικονομικός πολιτισμός, ο καλλιτεχνικός πολιτισμός, όλα τα συστατικά στοιχεία του πολιτισμού στο σύνολό του, όλες οι συνιστώσες του, βρίσκονται σε κρίση και δοκιμασία, από αλλοίωση και υποβάθμιση μέχρι αποσύνθεση.

Σε κρίση και δοκιμασία γιατί, σχεδόν απότομα, μετά από μια περίοδο ιστορικά μικρή, αλλά ουσιαστικά βαρυσήμαντη, μια περίοδο αξιοζήλευτης ειρήνης και ευημερίας, όλα φαίνονται εύθραυστα, ασταθή και επικίνδυνα. Όλο και μεγαλύτερη εμπλοκή σε πολέμους, όλο και μεγαλύτερος φόβος και ανασφάλεια, όλο και μεγαλύτερη κοινωνική ανισότητα, όλο και μεγαλύτερη μοναξιά, όλο και μεγαλύτερη καταστροφή του ζωογόνου περιβάλλοντος, όλο και μεγαλύτερη έκθεση σε αρρώστιες και εκφυλιστικά φαινόμενα, όλο και μεγαλύτερη άγνοια, όλο και μεγαλύτερη οπισθοχώρηση σε θεωρίες και αντιλήψεις σκοταδιστικές, όπως είναι ο φασισμός, ο ρατσισμός και ο εθνικισμός.

Αυτή η οπισθοδρόμηση σε συνδυασμό με τα προβλήματα νέου τύπου, όπως είναι η κλιματική αλλαγή, η μαζικότητα του καρκίνου, η παχυσαρκία των παιδιών, η ασφυκτική ζωή στις υπερπόλεις, η νέα φτώχεια, η ψυχολογική αβεβαιότητα και πολλά άλλα, δηλαδή, εν ολίγοις, ένας σε εξέλιξη παρακμιακός πολιτισμός προκαλεί τη γέννηση ενός νέου πολιτισμού από αντίθετα ρεύματα, μερικά ήδη εμφανή και μερικά αφανή, υπόγεια και ανερχόμενα. Απ’ αυτή την τροπή, απ’ αυτή τη σύγκρουση που έχει ξεκινήσει και εκδηλώνεται σποραδικά, αλλά όλο και πιο σταθερά, όλο και πιο αναγνωρίσιμα, όλο και πιο κατανοητά, θα εξαρτηθεί ο χαρακτήρας και το περιεχόμενο του επόμενου πολιτισμού.

Ενός πολιτισμού, που στην καλύτερη εκδοχή του, θα έχει να κάνει με μια νέα παιδεία, πιο ανοιχτή, πιο σύγχρονη και πιο ανθρωπιστική που θα χρησιμοποιεί όλα τα επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας, με μια νέα πολιτική, που δεν θα είναι πολεμοχαρής, αυταρχική και πελατειακή, με μια νέα οικονομία που δεν θα είναι ολιγαρχική, με μια νέα σχέση με τη φύση που δεν θα είναι καταστροφική, με ένα νέο αστικό περιβάλλον που δεν θα είναι αποξενωτικό, ενεργοβόρο και ακριβό, με μια νέα αγροτική παραγωγή, που θα είναι συνεταιριστική και αυτάρκης και όχι μεταλλαγμένη και χημικά διαποτισμένη, με νέες διατροφικές συνήθειες που δεν θα μας παχαίνουν, δηλητηριάζουν και αρρωσταίνουν, με μια νέα αντίληψη για τη ζωή στον 21ο αιώνα, με βάση τις πραγματικές μας ανάγκες, με κινητήρια δύναμη τους ίδιους τους πολίτες και με αξιοποίηση της πλουσιότατης εμπειρίας όλων των κοινωνιών μέχρι σήμερα.

 

Μια αριστερή οπτική

Σ’ αυτόν τον επώδυνα για τους πολλούς μεταβαλλόμενο κόσμο, ο πολιτισμός της Αριστεράς έχει να κάνει με ένα σύνολο ιδεών για μια νέα ποιότητα ζωής, υλικής και πνευματικής, και μια νέα οργάνωση της κοινωνίας, πιο ισότιμης, πιο δίκαιης, πιο δημοκρατικής, πιο ελεύθερης, πιο ειρηνικής.

Όταν, λοιπόν, μιλάμε για πολιτισμό στην Αριστερά, δεν μπορούμε να μιλάμε με τους όρους του αστικού καθεστώτος, όπως, μάλιστα, έχουν ξεπέσει στα χρόνια της παρακμής του. Δεν μπορούμε να τον κλείνουμε μέσα σε κουτάκια. Το κύριο ζήτημα, από την πολιτισμική του πλευρά, στις κοινωνίες μας, δεν είναι ποιος θα γράφει τα τραγούδια και τι έργα θα ανεβαίνουν στα θέατρα, ούτε πώς θα μοιράζονται λεφτά σε καλλιτέχνες και διανοούμενους. Η Αριστερά, ανέκαθεν, επηρεάζει με τις ιδέες και τους αγώνες της την καλλιτεχνική δημιουργία, χωρίς να χρειάζεται να καταφύγει σε οδηγίες και υποδείξεις και, βεβαίως, σε εξαγορές και παροχές. Όλο το σπουδαίο έργο που συσχετίζεται με τις αριστερές κοσμοαντιλήψεις δεν βγήκε από καλλιτεχνικούς σωλήνες ή με ντιρεκτίβες, αλλά σαν αποτέλεσμα της αυτόβουλης συμμετοχής των δημιουργών και των κοινωνιών στα μεγάλα ρεύματα που κινούνται προς τα μπρος.

Γι’ αυτό, πολλά απ’ αυτά που συζητιούνται σήμερα στους κόλπους της Αριστεράς για τον πολιτισμό είναι ξεπερασμένα και δευτερεύοντα. Όλος ο τεράστιος πλούτος μας, ο πνευματικός, καλλιτεχνικός ή πολιτικός, δεν χρειάστηκε στο παρελθόν υπουργεία Πολιτισμού και καθοδηγητικά κέντρα. Η ανάγκη, η δράση, οι ιδέες, η συλλογικότητα, η παράδοση, η καινοτομία και το όραμα για το αύριο εμπνέουν και παρακινούν.

Το βασικό έργο το αναλαμβάνει η ίδια η κοινωνία και μέσα από το είναι της ξεπηδούν τα καλλιτεχνικά έργα, μικρής ή μεγάλης εμβέλειας.

Τα πρακτικά, τεχνικά και λειτουργικά ζητήματα που τίθενται, ειδικά επειδή η Αριστερά φαίνεται να είναι προ των πυλών της διακυβέρνησης, θα επιλυθούν πιο εύκολα εάν έχουμε δει τον πολιτισμό σαν αυτό που πραγματικά είναι, και όχι σαν ένα άθροισμα θεμιτών συνδικαλιστικών, επαγγελματικών και ψυχαγωγικών αναγκών και απαιτήσεων. Τα μισθολογικά είναι του υπουργείου Εργασίας, τα χορηγικά του υπουργείου Οικονομικών και τα έργα υποδομής του υπουργείου Δημοσίων Έργων. Ακόμα κι αν αυτά, που σχετίζονται με τις τέχνες και τα γράμματα, κατ’ εξαίρεση τα διαχειρίζεται ένα υπουργείο που λέγεται Πολιτισμού ή Παιδείας και Πολιτισμού, καλό είναι πάντα να έχουμε υπόψη ότι είναι πολύ εύκολο να έχεις ένα μεγάλο υπουργείο Πολιτισμού, αλλά ο πολιτισμός να έχει μείνει απ’ έξω.

 

Ένας άλλος πολιτισμός

Ο πολιτισμός της κατανάλωσης πλαισίωσε και εξωράισε θαυμάσια την κοινωνία του κέρδους, του ατομισμού και του άνευ ορίων ανταγωνισμού, αλλά δεν την απέτρεψε από το να διολισθήσει σε μια νέα βαρβαρότητα. Σήμερα, μπορούμε καλύτερα να ξανακαταλάβουμε ότι μεγαλύτερη σημασία, για τους ανθρώπους έχει τι κάνουν οι ίδιοι, πώς συμμετέχουν, πώς δημιουργούν, πώς αναπτύσσουν τις δεξιότητές τους, που υπερβαίνουν την παθητικότητα, πώς επιμορφώνονται, πώς οι σκέψεις και οι ενέργειές τους τείνουν σε μια όλο και υψηλότερου επιπέδου κοινωνία ειρήνης, ισότητας, δημοκρατίας, αξιοκρατίας, δικαιοσύνης, ελευθερίας, αλληλεγγύης, μόρφωσης και ομορφιάς σε αρμονία με τη φύση σε ένα οικιστικό και εργασιακό περιβάλλον υγιεινό και λειτουργικό.

Η μακρόχρονη εμπειρία απέδειξε πολλάκις και συνεχίζει να αποδείχνει δραματικά ότι κάλλιστα η τέχνη και η σχολική παιδεία μπορούν να ασκούνται, να υποστηρίζονται και να καταναλώνονται από στυγνούς εκμεταλλευτές, πολεμοχαρείς ηγέτες, διεφθαρμένους πολιτικούς και σκληρούς κακοποιούς με τη συνδρομή πειθήνιων υποτακτικών και οπαδών τους. Άρα, οι τέχνες και τα γράμματα για να έχουν αξία και να σπρώχνουν την κοινωνία προς τα μπρος πρέπει απαρεγκλίτως να συνδυάζονται με τις αξίες ενός ανώτερου ανθρωπιστικού πολιτισμού, αλλιώς χάνουν την ευεργετική τους επίδραση και εξελίσσονται σε φόντο και επένδυση των πιο κακουργηματικών αντικοινωνικών επιλογών και πράξεων του ανθρώπου.

Με αυτή τη συλλογιστική, ένα παλαιού τύπου υπουργείο Πολιτισμού δεν πληροί τις προϋποθέσεις για έναν «άλλο» πολιτισμό. Ούτε οι απόψεις, οι νοοτροπίες και οι ανάγκες που γεννήθηκαν απ’ αυτό το μοντέλο πολιτιστικής πολιτικής ανταποκρίνονται στα σημερινά δεδομένα και στις ευγενικά φιλόδοξες προσεγγίσεις για ένα πλούσιο και συμμετοχικό πολιτισμό του 21ου αιώνα.

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ :
Περίπτερο Ιδεών – ΔΡΟΜΟΣ της Αριστεράς,
Φ. 236 - 8/11/2014